Cholesterol i odkładanie się blaszki miażdżycowej w tętnicach

Lekarz wyjaśnia, w jaki sposób cholesterol jest powiązany z odkładaniem się blaszki miażdżycowej w tętnicach oraz jakie zagrożenia medyczne wiążą się z obydwoma tymi zjawiskami. Dowiedz się, jak zarządzać poziomem cholesterolu i spowolnić odkładanie się blaszek miażdżycowych.

Zablokowane tętnice spowodowane odkładaniem się blaszek miażdżycowych i zakrzepami krwi są główną przyczyną zgonów w USA. Obniżenie poziomu cholesterolu i innych czynników ryzyka może zapobiec tworzeniu się blaszek cholesterolowych. W niektórych przypadkach może nawet odwrócić proces odkładania się blaszek miażdżycowych.

Blaszki cholesterolowe i miażdżyca

Blaszki cholesterolowe powstają w procesie zwanym miażdżycą. Proces ten nazywany jest również "twardnieniem tętnic". LDL, czyli "zły cholesterol", jest surowcem, z którego powstają blaszki cholesterolowe. Może on uszkodzić tętnice, które przenoszą krew z serca do reszty ciała. Następnie, gdy uszkodzenie już się rozpocznie, LDL nadal odkłada się w ścianach tętnic. Postępująca i bezbolesna miażdżyca powoduje ciche i powolne narastanie blaszek cholesterolowych.

Blaszki cholesterolowe powstałe w wyniku miażdżycy są najczęstszą przyczyną zawałów serca, udarów mózgu i chorób tętnic obwodowych. Te schorzenia są głównymi przyczynami chorób układu sercowo-naczyniowego. Choroby sercowo-naczyniowe są zabójcą nr 1 w Ameryce, powodując około 650 000 zgonów rocznie.

Zrozumienie blaszki cholesterolowej

Blaszki cholesterolowe zaczynają się rozwijać w ścianach tętnic. Na długo zanim można je nazwać blaszkami miażdżycowymi, w tętnicach można znaleźć oznaki miażdżycy. Nawet niektóre nastolatki mają "tłuste smugi" cholesterolu w ścianach tętnic. Smugi te są wczesnymi prekursorami blaszek cholesterolowych. Nie można ich łatwo wykryć za pomocą testów. Naukowcy znajdowali je jednak podczas autopsji młodych ofiar wypadków i przemocy.

Miażdżyca rozwija się przez lata. Dzieje się to w wyniku skomplikowanego procesu, który obejmuje:

• Uszkodzenie śródbłonka. Gładka, delikatna wyściółka naczyń krwionośnych nazywana jest śródbłonkiem. Wysoki poziom cholesterolu, palenie tytoniu, wysokie ciśnienie krwi lub cukrzyca mogą uszkodzić śródbłonek, tworząc miejsce, w którym cholesterol może przedostać się do ściany tętnicy.

• Inwazja cholesterolu. "Zły" cholesterol (cholesterol LDL) krążący we krwi przekracza uszkodzony śródbłonek. Cholesterol LDL zaczyna gromadzić się w ścianie tętnicy.

• Tworzenie się blaszki miażdżycowej. Białe krwinki napływają, aby strawić cholesterol LDL. Z biegiem lat toksyczna plątanina cholesterolu i komórek przekształca się w płytkę cholesterolową w ścianie tętnicy.

Jak atakuje blaszka cholesterolowa

Po powstaniu blaszki cholesterolowe mogą zachowywać się w różny sposób.

• Mogą one pozostać w ścianie tętnicy. Płytka cholesterolowa może przestać rosnąć lub może wrastać w ścianę, poza drogę krwi.

• Blaszki miażdżycowe mogą rosnąć w powolny, kontrolowany sposób w kierunku przepływu krwi. Wolno rosnące blaszki cholesterolowe mogą, ale nigdy nie muszą, powodować żadnych objawów, nawet w przypadku poważnej niedrożności tętnic.

• Blaszki cholesterolowe mogą nagle pęknąć, co jest najgorszym scenariuszem. Powoduje to zakrzep krwi w tętnicy. W sercu powoduje to zawał serca. W mózgu powoduje to udar.

Blaszki cholesterolowe powstałe w wyniku miażdżycy powodują trzy główne rodzaje chorób układu krążenia:

• Choroba tętnic wieńcowych. Stabilne blaszki cholesterolowe w tętnicach serca mogą nie powodować żadnych objawów lub mogą powodować ból w klatce piersiowej zwany dławicą piersiową. Nagłe pęknięcie blaszki cholesterolowej i powstanie skrzepu powoduje zablokowanie tętnic. W takiej sytuacji dochodzi do śmierci mięśnia sercowego. Jest to zawał serca, zwany również zawałem mięśnia sercowego.

• Choroba mózgowo-naczyniowa. Blaszka cholesterolowa może pęknąć w jednej z tętnic mózgowych. Powoduje to udar mózgu, prowadzący do jego trwałego uszkodzenia. Zatory mogą również powodować przemijające ataki niedokrwienne (TIA). TIA ma objawy podobne do tych występujących w udarze. Są one jednak przejściowe i nie dochodzi do trwałego uszkodzenia mózgu. Jednak u pacjentów, u których wystąpił TIA, ryzyko wystąpienia późniejszego udaru jest znacznie wyższe, dlatego niezbędna jest pomoc lekarska.

• Choroba tętnic obwodowych (PAD). Zablokowane tętnice w nogach mogą powodować ból podczas chodzenia i utrudnione gojenie się ran z powodu słabego krążenia. W ciężkich przypadkach choroba może prowadzić do amputacji.

Zapobieganie powstawaniu blaszek cholesterolowych

Miażdżyca i blaszki cholesterolowe mają charakter postępujący, co oznacza, że z czasem ich stan się pogarsza. Można im także zapobiegać. Dziewięć czynników ryzyka jest odpowiedzialnych za 90% wszystkich zawałów serca:

• Palenie tytoniu

• Wysoki poziom cholesterolu

• Wysokie ciśnienie krwi

• Cukrzyca

• Otyłość brzuszna ("opona zapasowa")

• Stres

• Nie spożywanie dużej ilości owoców i warzyw

• Picie zbyt dużej ilości alkoholu: więcej niż jeden drink dziennie w przypadku kobiet lub więcej niż jeden lub dwa drinki dziennie w przypadku mężczyzn

• Brak regularnej aktywności fizycznej

Można zauważyć, że prawie wszystkie te czynniki mają wspólną cechę: można coś z nimi zrobić. Eksperci są zgodni, że zmniejszenie czynników ryzyka prowadzi do obniżenia ryzyka wystąpienia chorób serca.

Dla osób z podwyższonym ryzykiem związanym z blaszkami cholesterolowymi ważne może być przyjmowanie małej dawki aspiryny dziennie. Aspiryna pomaga zapobiegać tworzeniu się zakrzepów. Przed rozpoczęciem przyjmowania aspiryny należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ może ona powodować działania niepożądane.

Zmniejszanie blaszek cholesterolowych

Raz utworzona płytka cholesterolowa z reguły pozostaje na zawsze. Leczenie może jednak spowolnić lub zatrzymać odkładanie się blaszek.

Niektóre dowody wskazują, że przy intensywnym leczeniu blaszki cholesterolowe mogą się nawet nieco zmniejszyć. W jednym z dużych badań, po zmniejszeniu stężenia cholesterolu we krwi o 50%, blaszki zmniejszyły swoją wielkość o 10%.

Najlepszym sposobem leczenia blaszek cholesterolowych jest zapobieganie ich powstawaniu lub postępowi. Można to osiągnąć poprzez zmianę stylu życia i, w razie potrzeby, stosowanie leków.

Leki i zmiany stylu życia zmniejszające prawdopodobieństwo wystąpienia miażdżycy

Zmniejszenie czynników ryzyka, które prowadzą do miażdżycy, spowolni lub zatrzyma ten proces. Sposoby na obniżenie poziomu cholesterolu w organizmie obejmują przyjmowanie leków na cholesterol i ciśnienie krwi, zdrową dietę, częste ćwiczenia fizyczne i niepalenie papierosów. Te zabiegi nie spowodują odblokowania tętnic. Zmniejszają one jednak ryzyko zawału serca i udaru mózgu.

?

Wskazówki dotyczące stylu życia

Oto kilka rad, które mogą pomóc Ci poprawić poziom cholesterolu i zmniejszyć ryzyko związane z miażdżycą:

• Ćwiczenia fizyczne, z lub bez utraty wagi, zwiększają poziom "dobrego" cholesterolu HDL i zmniejszają ryzyko zawałów serca i udarów mózgu.

• Dieta bogata w błonnik i uboga w tłuszcze może obniżyć poziom "złego" cholesterolu LDL.

• Tłuste ryby i inne pokarmy bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 mogą podnosić poziom dobrego cholesterolu HDL.

• Jeśli wiesz, że masz wysoki poziom cholesterolu lub podejrzewasz, że w Twojej rodzinie występuje wysoki poziom cholesterolu, porozmawiaj z lekarzem o sposobach jego obniżenia.

?

Leki

Niektóre leki mogą obniżać poziom cholesterolu.

?

Statyny

Statyny są najczęściej przepisywanymi lekami obniżającymi poziom cholesterolu. Mogą one znacznie obniżyć poziom "złego" cholesterolu LDL, o 60% lub więcej. Mogą także zwiększać poziom HDL. Badania wykazały, że statyny mogą zmniejszyć liczbę zawałów serca, udarów mózgu i zgonów spowodowanych miażdżycą.

Statyny mogą również pomóc w obniżeniu poziomu trójglicerydów. Trójglicerydy nie są cholesterolem, ale są tłuszczami, które przyczyniają się do rozwoju miażdżycy.

Przyjmowanie statyny przez rok lub dłużej może nawet nieznacznie zmniejszyć blaszki miażdżycowe. To odwrócenie miażdżycy zaskoczyło wielu ekspertów, którzy uważali, że nie da się tego zrobić.

Całkowite odwrócenie tego procesu nie jest jeszcze możliwe. Ale przyjmowanie statyny może zmniejszyć ryzyko powikłań miażdżycy. Zwalcza ona stan zapalny, który stabilizuje blaszkę miażdżycową. Z tego powodu statyny są często kluczem do leczenia miażdżycy.

Statyny obejmują:

• Atorwastatyna (Lipitor)

• Fluwastatyna (Lescol)

• Lovastatyna (Altoprev, Mevacor)

• Pitawastatyna (Livalo)

• Pravastatin (Pravachol)

• Rosuwastatyna (Crestor)

• Simwastatyna (Zocor)

Aby statyny były skuteczne, muszą być częścią większej, spersonalizowanej strategii, którą wspólnie z lekarzem opracujesz. Strategia ta będzie oparta między innymi na poziomie ryzyka zawału serca i udaru mózgu oraz na stylu życia pacjenta.

?

Fibraty

Fibraty to leki, które obniżają poziom trójglicerydów. Fibraty również nieznacznie zwiększają poziom HDL. W Stanach Zjednoczonych stosowane są dwa fibraty:

• Gemfibrozil (Lopid)

• Fenofibrat (Antara, Fenoglide, Lipofen, Lofibra, Tricor, Triglide, Trilipix)

?

Niacyna

Kwas nikotynowy, powszechnie nazywany niacyną, jest witaminą, której każdy potrzebuje w małych dawkach. Przyjmowany w dużych dawkach poprawia poziom cholesterolu poprzez obniżenie stężenia trójglicerydów i LDL. Zwiększa również poziom HDL.

Wiele osób odczuwa nieprzyjemne zaczerwienienie skóry, które uniemożliwia im przyjmowanie niacyny. (Należy uważać na preparaty bez recepty typu "no-flush"; wiele z nich nie zawiera aktywnej formy niacyny). Niacyna może również zwiększać poziom cukru we krwi. Stanowi to problem zwłaszcza dla osób chorych na cukrzycę.

Ze względu na skutki uboczne niacyna jest znacznie rzadziej przepisywana niż statyny lub fibraty.

?

Sekwestranty kwasów żółciowych

Sekwestranty kwasów żółciowych wiążą się z kwasami żółciowymi w jelitach. Prowadzi to do obniżenia poziomu kwasów żółciowych. Potrzebujesz żółci, więc kiedy tak się dzieje, cholesterol musi być użyty do wytworzenia jej większej ilości. W ten sposób obniża się poziom cholesterolu we krwi. Należą do nich:

• Cholestyramina (Prevalite, Questran)

• Colestipol (Colestid)

• Colesevelam (WelChol)

?

Inne leki obniżające poziom cholesterolu

Ezetymib (Zetia). Lek ten działa poprzez zmniejszenie wchłaniania cholesterolu w jelitach. Może obniżyć poziom LDL. Nie działa on jednak tak dobrze jak statyny. Lek ten jest zwykle stosowany jako dodatek do statyny w celu dalszego obniżenia poziomu złego cholesterolu. Nie ma dowodów na to, że zmniejsza on ryzyko zawału serca lub udaru mózgu.

Sterole roślinne. Są one przyjmowane jako suplementy w postaci tabletek lub w żywności, takiej jak margaryna. Codzienne spożywanie steroli roślinnych może nieznacznie obniżyć poziom cholesterolu, o około 10%.

Epanova, Lovaza, Omtryg i Vascepa. Te leki na receptę zawierają kwasy omega-3 i mogą być stosowane wraz z dietą w celu obniżenia wysokiego poziomu trójglicerydów.

Alirokumab (Praluent) i evolocumab (Repatha). Należą one do nowej klasy leków zwanych inhibitorami konwertazy proproteinowej kexin typu 9 (PCSK9). Są one przeznaczone dla osób, które nie są w stanie kontrolować poziomu cholesterolu za pomocą diety i statyn. W przypadku osób z utrwaloną chorobą sercowo-naczyniową evolocumab okazał się również skuteczny w znacznym zmniejszaniu ryzyka zawałów serca i udarów mózgu.

?

Leki obniżające wysokie ciśnienie krwi

Obniżenie ciśnienia krwi zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy i jej powikłań. Sama dieta i ćwiczenia fizyczne zazwyczaj nie są w stanie obniżyć wysokiego ciśnienia krwi do bezpiecznego poziomu. Większość osób z wysokim ciśnieniem krwi potrzebuje leków (zazwyczaj co najmniej dwóch), które je obniżą.

Istnieje wiele klas leków na nadciśnienie, które działają na różne sposoby. Wybór leku nie jest tak ważny, jak rezultat: obniżenie ciśnienia krwi. Zgodnie z wytycznymi wydanymi w 2017 r. prawidłowe ciśnienie krwi powinno wynosić poniżej 120/80. Cele dotyczące ciśnienia krwi dla osób leczonych z powodu nadciśnienia różnią się w zależności od innych problemów zdrowotnych.

?

Leki zmniejszające ryzyko powstawania zakrzepów krwi

Leki przeciwpłytkowe. Te leki rozrzedzające krew zmniejszają prawdopodobieństwo powstawania zakrzepów, co może pomóc w zapobieganiu zawałom serca i udarom mózgu. Jednak leki przeciwpłytkowe nie spowalniają ani nie cofają miażdżycy.

Aspiryna. Zwykła, stara aspiryna jest silnym środkiem rozrzedzającym krew. Jedna mała dawka aspiryny dziennie może zmniejszyć ryzyko pierwszego zawału serca i udaru mózgu o około 25%.

Klopidogrel (Plavix). Klopidogrel działa podobnie do aspiryny. Lek ten jest przydatny w zapobieganiu tworzeniu się skrzepów wewnątrz stentów umieszczanych w tętnicach serca.

Tikagrelor (Brilinta). Tikagrelor jest podobny do klopidogrelu. Lek ten jest mniej skuteczny, jeśli pacjenci przyjmują więcej niż 100 miligramów aspiryny dziennie. Jedna "mała aspiryna" zawiera 81 miligramów aspiryny. Ostrzeżenie "czarnej skrzynki" FDA informuje lekarzy o ryzyku związanym ze stosowaniem większych dawek aspiryny jednocześnie z tikagrelorem.

Prasugrel (Effient). Lek ten przyjmuje się doustnie z jedzeniem lub bez jedzenia, zwykle raz dziennie lub zgodnie z zaleceniami lekarza. Lekarz może zalecić przyjmowanie go z małą dawką aspiryny.

Warfaryna (Coumadin). Ten silny lek rozrzedzający krew jest antykoagulantem. Nie jest on generalnie stosowany w leczeniu miażdżycy. Warfaryna jest stosowana w innych stanach chorobowych, w których dochodzi do zakrzepów krwi, takich jak migotanie przedsionków i zakrzepica żył głębokich. Nie wykazano, że w zapobieganiu zawałom serca jest lepsza niż aspiryna.

Korzyści płynące ze stosowania leków rozrzedzających krew wiążą się ze zwiększonym ryzykiem krwawienia. W przypadku większości osób zagrożonych miażdżycą, korzyści wynikające ze stosowania leków przeciwpłytkowych przewyższają ryzyko. Przed rozpoczęciem stosowania aspiryny lub jakichkolwiek innych leków nasercowych należy skonsultować się z lekarzem.

?

Inne leki

Codzienna dawka kolchicyny (0,5 lub 0,6 mg) okazała się skuteczna w zapobieganiu miażdżycy u niektórych pacjentów. Zapalenie odgrywa kluczową rolę w chorobie wieńcowej, a ten lek, zwykle stosowany w leczeniu podagry, okazał się skuteczny ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne.

Nie ma sprawdzonych metod leczenia miażdżycy. Jednak leki i zmiana stylu życia mogą zmniejszyć ryzyko powikłań.

Zabiegi odblokowujące tętnice

Za pomocą procedur inwazyjnych lekarze mogą zobaczyć i odblokować tętnice lub zapewnić drogę krwi wokół zablokowanych tętnic. Zabiegi obejmują:

• Angiografia, angioplastyka i stentowanie. Za pomocą cewnika wprowadzanego do tętnicy w nodze lub ramieniu lekarze mogą dostać się do chorej tętnicy. Procedura ta nazywana jest cewnikowaniem serca. Zablokowane tętnice są widoczne na ekranie rentgenowskim na żywo. Mały balonik umieszczony na cewniku może zostać nadmuchany, aby ucisnąć płytki cholesterolowe w zablokowanych tętnicach. Umieszczenie małych rurek zwanych stentami pomaga utrzymać drożność zablokowanych tętnic. Stent jest zwykle wykonany z metalu i jest trwały. Niektóre stenty zawierają leki, które zapobiegają ponownemu zablokowaniu tętnicy.

• Operacja wszczepienia by-passów. Chirurdzy pobierają zdrowe naczynie krwionośne z nogi lub klatki piersiowej. Wykorzystują zdrowe naczynie do ominięcia zablokowanej tętnicy.

Zabiegi te wiążą się z ryzykiem powikłań. Zwykle oszczędza się je osobom z poważnymi objawami lub ograniczeniami spowodowanymi przez blaszki cholesterolowe miażdżycy.