Nazwij to presją. Nazwijmy to wielkimi oczekiwaniami. Niezależnie od nazwy skutek jest ten sam: stres szkolny.
Nazwij to presją. Nazwij to wielkimi oczekiwaniami. Niezależnie od nazwy rezultat jest ten sam: stres szkolny.
Zaczyna się już w przedszkolu. Zmienia zabawę w sport wyczynowy. Radość uczenia się zamienia w walkę o sukces. Zamienia przyjaciół w kontakty towarzyskie, a działalność charytatywną w rubrykę w CV.
W ciągu 31 lat pracy nauczycielskiej dr Richard L. Hall nigdy nie widział bardziej stresującego okresu. Hall jest asystentem dyrektora szkoły Lovett School w Atlancie, do której uczęszcza około 1500 uczniów od przedszkola do szkoły średniej.
"To może być przytłaczające" - mówi Hall lekarzowi. "Uczniowie są stawiani w sytuacji, w której czują, że nie mogą przestać. Nie otrzymują poczucia wsparcia. Znajdują się w środowisku, w którym nie są akceptowani za siebie, lecz tylko za to, co osiągną. To wszystko powoduje stres".
Stres i niepokój
Stres sam w sobie nie jest niczym złym, twierdzi psycholog dziecięcy, dr Brenda Bryant, profesor rozwoju człowieka na Uniwersytecie Kalifornijskim w Davis.
"Bez stresu nie da się prawdziwie żyć" - mówi doktor. "Stawianie czoła wyzwaniom sprawia, że uczysz się nowych rzeczy i sprawia, że twój mózg funkcjonuje. We wszystkich głównych teoriach uczenia się występuje stres. Ale jeśli stres naprawdę przeszkadza w rozwoju, to jest to problem. Czasami zbyt duży stres unieruchamia dzieci".
Dla rodzica to cienka granica, po której musi stąpać. Z jednej strony dziecko potrzebuje odpowiednich do wieku ograniczeń i wskazówek. Z drugiej strony rodzice często nie chcą dopuścić do tego, by proces uczenia się przebiegał zgodnie z planem.
"Nie musimy wywierać na dzieci presji, aby osiągały wyniki" - mówi dr Karen DeBord, specjalistka ds. rozwoju dzieci z North Carolina Cooperative Extension Service. "Najważniejsze jest budowanie wewnętrznej motywacji dzieci. Zamiast płacić dzieciom dolara za szóstkę, powiedz im, jak bardzo jesteś z nich dumny - i powiedz: "Czy nie jesteś dumny z siebie?". Jeśli wykonują zadania tylko dla naszej nagrody, to nie jest to najlepsza rzecz, jakiej można je nauczyć. To czyni ich podobnymi do ludzi, którzy przychodzą do pracy tylko dla pieniędzy i zawsze narzekają na pracę. Kto mógłby być bardziej uciążliwy w swoim otoczeniu?".
Hall twierdzi, że to po prostu niesprawiedliwe, aby rodzice wymagali od swoich dzieci wyższych standardów niż te, z którymi sami się mierzą.
"Rodzice zbyt często są zaabsorbowani sukcesem swoich dzieci i nie tolerują niczego innego niż doskonałość" - mówi. "My, jako szkoły, i my, jako rodzice, musimy sobie przypomnieć, że stała doskonałość nie jest czymś naturalnym. To nie jest sposób, w jaki my sami funkcjonujemy".
Jeśli dziecko jest niezdolne do pracy z powodu stresu, może być konieczne, aby rodzina szukała profesjonalnej pomocy u psychologa lub psychiatry dziecięcego. Jednak w przypadku stresu, podobnie jak w wielu innych sytuacjach, najważniejsza jest profilaktyka.
Zapobieganie stresowi w szkole: Najważniejsze informacje
Oto wszystko, co należy wiedzieć o tym, jak nie dopuścić, by zdrowy stres przerodził się w cierpienie:
-
-
Spędzaj czas z dziećmi.
-
Zapewnij dzieciom stabilne środowisko domowe. Ustalcie zasady obowiązujące w domu - w tym konsekwencje za ich łamanie - i trzymajcie się ich.
-
Monitoruj ich nawyki żywieniowe.
-
Nie tylko mów do swoich dzieci. Komunikuj się z nimi. Kiedy dzieci źle się zachowują - a tak się dzieje - staraj się zrozumieć ich zachowanie, zamiast je tylko karać.
-
"Słuchaj swojego młodego człowieka" - radzi Hall. "Uznaj i zaakceptuj jego potrzeby. Wiedz, że szkoła to długotrwały proces. Jeden natychmiastowy sukces lub porażka nie przesądzą o życiu dziecka. Będzie się ono rozwijać. My, rodzice, możemy i musimy nauczyć się akceptować ten rozwój - oraz fakt, że będzie on nieprzewidywalny. To, co możemy zrobić, to okazywać stałą miłość, wsparcie i obecność. To najważniejsze przesłanie: że jesteśmy przy dziecku, że je kochamy i wspieramy".
Częścią tego wsparcia jest ustanowienie codziennej rutyny.
"Rutyna jest dobra. Pomagają rozładować stres" - mówi DeBord. "Ustanowienie regularnych godzin snu, wstawania i kąpieli jest ważne w każdym wieku. Dzięki temu dzieci uczą się też same tworzyć rutynę". Ważne są spotkania rodzinne. Na początku szkoły raz w tygodniu ustalcie czas na przegrupowanie i rozmowę o tym, co się dzieje i jak to będzie funkcjonować: kto pierwszy weźmie prysznic, na którą godzinę nastawić budziki. Dajcie wszystkim szansę na rozmowę".
Komunikacja oznacza także pomaganie dzieciom w uczeniu się na błędach.
Bryant radzi, aby dać dzieciom do zrozumienia, że pomożesz im rozwiązać problemy, które mogą prowadzić do niewłaściwego zachowania. "Jeśli dzieci oczekują tylko kary, nie powiedzą, co robią. Istnieje równowaga między wyznaczaniem granic, otwartością na komunikację i karaniem. Granice to coś innego niż kara. Jestem za stawianiem granic, ale kary są zbyt często stosowane, ponieważ rodzice nie zdają sobie sprawy ze stresu, jaki przeżywają dzieci. Nie chcą się źle zachowywać, ale nie wiedzą jeszcze, jak utrzymać przyjaźń i relacje z rodzicami mimo presji rówieśników" - mówi.
Stres oznacza różne rzeczy w różnym wieku. Oto przegląd sposobów, w jakie stres wpływa na dzieci w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum.
Szkoła podstawowa
Dzieci ze szkoły podstawowej nie nauczyły się jeszcze w pełni samokontroli. Wciąż doskonalą swoje umiejętności społeczne. Uczą się, jak nawiązywać przyjaźnie, jak radzić sobie z agresją, jak kontrolować swoje popędy i emocje. Jeśli ich nauczyciele i rodzice nie potraktują tego jako normalnego etapu rozwoju, może się to stać źródłem stresu.
"Dzieci rozpoczynające naukę w szkole są gotowe do nauki - właśnie dlatego rozpoczynamy ją w tym wieku" - mówi DeBord. "Powinny być chętne i gotowe do nauki, więc rozwijanie tej chęci jest kluczowe. Przyjemność uczenia się przychodzi im naturalnie. Pomagając im zbudować ten fundament, zajdą daleko, gdy zaczną uczyć się czytania i innych umiejętności".
Objawy stresu w szkole podstawowej obejmują:
-
Lęki i koszmary. "Nie chodzi o to, czego się obawiają, ale o to, że są bardziej strachliwe" - mówi Bryant.Bóle brzucha i głowy. Tego rodzaju dolegliwości świadczą o tym, że dzieci są zestresowane. "Rodzice mają rację, myśląc, że chodzi o coś więcej niż tylko o chorobę fizyczną" - mówi Bryant. "Ale to nie jest tak, że dziecko sobie to wymyśla. Może chcą czegoś uniknąć, ale naprawdę to czują. Może to być ich sposób na poradzenie sobie ze zbyt dużym stresem".
-
Negatywizm i kłamstwo. "Jednym ze sposobów radzenia sobie z tym problemem jest zaakceptowanie kłamstwa bez wyolbrzymiania go jako problemu" - radzi Bryant. Powiedz: "Byłoby miło, gdyby tak było". W ten sposób doceniasz ich dobry pomysł. To może być bardzo skuteczne. Rodzic nie akceptuje kłamstwa i nie odrzuca uczuć dziecka. Dzięki temu rodzic i dziecko nadal ze sobą rozmawiają. Rodzic wie, skąd wzięło się kłamstwo - dziecko naprawdę chciałoby, żeby to była prawda".
-
Wycofanie, regresywne zachowanie lub nadmierna nieśmiałość. Poznaj temperament swojego dziecka. Nie wszystkie dzieci dojrzewają w tym samym tempie. Niektóre dzieci wolno akceptują nowe rzeczy. "Jeśli wiesz, że Twoje dziecko łatwiej się złości, jest bardziej agresywne lub zdenerwowane niż inne dzieci, pomóż mu znaleźć jakieś ujście" - radzi DeBord. Jeśli dziecko potrzebuje ruchu po szkole, zaproponuj mu przejażdżkę rowerem po obiedzie. Jeśli potrzebuje czegoś uspokajającego, zaproponuj słuchanie muzyki.
"Kiedy kładziesz dzieci do łóżka, podczas kąpieli, w każdej sytuacji, kiedy są one same, zadawaj im pytania otwarte i słuchaj ich" - mówi DeBord. Dzieci potrzebują czegoś konkretnego. Zamiast pytać: "Co dziś robiłeś?", zapytaj o obiad, opowiedzianą bajkę lub kolegę, z którym się dziś bawiły. Powiedz: "Opowiedz mi, gdzie się bawiłeś. Czy były tam piłki i sprzęt? Czy bawiliście się w grupach?".
Szkoła średnia
Dzieci w wieku gimnazjalnym przechodzą przez drzwi do okresu dojrzewania. Według wszystkich opinii jest to bardzo trudny okres. Ponieważ tak wiele się zmienia, dzieci w wieku gimnazjalnym mogą czuć się sfrustrowane niemożnością poradzenia sobie z sytuacjami, które wcześniej przychodziły im z łatwością.
"Przejście do gimnazjum to moment, w którym całkowicie zmienia się dynamika rówieśników. Często jest to bardzo gwałtowna zmiana" - mówi Bryant. "Może to być bardzo bolesne. W gimnazjum musi nastąpić czas na podsumowanie. Nasze dzieci wracają do domu bardzo zestresowane i musimy je uspokoić. Jest to czas na wysłuchanie, powiedzenie: 'Tak, to naprawdę trudne i trudno sobie z tym poradzić'. Daj im do zrozumienia, że słyszysz ich ból, a one są bezpieczne w domu i nie muszą wracać do domu, gdzie rodzice je dręczą".
Jeśli to brzmi prosto, nie dajcie się zwieść. Nadal ważne jest wyznaczanie granic. Kluczem jest cierpliwość.
"W przypadku nastolatków nakłonienie ich do rozmowy jest jak wyrywanie zębów. Chcą po prostu rozmawiać z przyjaciółmi" - zauważa DeBord. "Znalezienie czasu na rozmowę z nastolatkami może oznaczać pójście z nimi do centrum handlowego. Albo położyć się na poduszce obok nich na dobranoc. Znajdź momenty, w których mogą się otworzyć. Zastanów się, jak rozpocząć te rozmowy".
Bryant twierdzi, że mitem jest, iż nastolatki nie mogą mieć dobrych relacji z rodzicami. Zarówno DeBord, jak i ona sama podkreślają, że dla nastolatków niezwykle ważna jest umiejętność rozmawiania z dorosłymi.
"To, o czym będą chcieli rozmawiać, może cię zaskoczyć" - mówi DeBord. "Są to ciężkie sprawy - problemy rodzinne, seksualność, pokój na świecie. Może się okazać, że to, co im leży na sercu, jest o wiele cięższe niż to, o czym myślimy, że chcą rozmawiać".
Nastolatkom bardzo zależy na utrzymaniu dobrych relacji z rówieśnikami, ale nie chcą też popełniać błędów - mówi Bryant.
Radzi: "Podejdź do tego w miły, wspierający sposób". "Wyrażaj przekonanie, że w domu nadal są w stanie udźwignąć swój ciężar. Nie ma szybkiego, łatwego rozwiązania. Rodzicielstwo w okresie dorastania jest bardziej czasochłonne niż w szkole podstawowej. Potrzebują nas tam, gdzie są jasno określone granice. Potrzebują, aby nasze życie było stabilne, a dla nich nawet nudne. To im mówi: "Jak ty będziesz przeżywał swoje przygody, my tu jesteśmy stabilni"".
Szkoła średnia
Poważnym problemem dla wielu uczniów szkół średnich jest uparte dążenie ich rodziców do przyjęcia ich na studia, które ich zdaniem są najlepsze.
"Uczniowie szkół średnich są bardzo świadomi potrzeby zaprezentowania swojego profilu potencjalnym kolegom" - mówi Hall. "Mówią im o tym doradcy, nauczyciele, rodzice. Skupiają się na tym bardzo intensywnie. Nie chodzi tylko o dobre oceny, ale także o udział w ważnych zajęciach pozalekcyjnych, a nawet pracę społeczną".
Podobnie jak u młodszych dzieci, stres ten może objawiać się złymi ocenami i sprzecznymi z normami zachowaniami. Starsi nastolatkowie często reagują na stres zaburzeniami odżywiania lub problemami z nadużywaniem alkoholu i narkotyków. Należy znać sygnały i być przygotowanym na ich zwalczanie.
"Zwracaj uwagę na zmiany w ocenach, frekwencję, spóźnienia, brak reakcji w klasie lub w domu" - mówi Hall. "Zwracaj uwagę na wycofanie się w samotność lub jedną, przeciwstawną aktywność, na przykład przyjęcie obcej muzyki lub obcej kultury. Należy zwrócić uwagę na nadmierne korzystanie z Internetu lub pobłażanie mu, zwłaszcza nadmierne spędzanie czasu na czatach. Każdy sposób, w jaki uczeń może wycofać się z normalnej wymiany i korzystania z kontaktów z innymi ludźmi, może sygnalizować problem".
Rozwiązanie?
"Jakkolwiek prosto i banalnie to zabrzmi, nie poświęcamy wystarczająco dużo czasu na przebywanie z naszymi dziećmi i ich kochanie" - mówi Hall.
W miarę jak nastolatki stają się coraz starsze, rodzice stają się raczej trenerami niż dyrektorami. Nadal obowiązują podstawowe zasady komunikacji, obecności i struktury. Jest to bardzo ważne, zwłaszcza że nastolatki mają prawo jazdy i mogą wyjeżdżać w miejsca, o których nie masz pojęcia. Rodzic musi zrezygnować z pewnej kontroli - co oznacza, że monitorowanie dziecka jest ważniejsze niż kiedykolwiek.
"Kiedy dziecko jest małe, mamy nadzieję, że nauczyliśmy je wybierać odpowiedni kolor skarpetek. Kiedy są starsze, mamy nadzieję, że nauczyliśmy je podejmować decyzje o tym, jak być bezpiecznym" - mówi DeBord. "Nastolatki są ryzykantami. Naszym zadaniem, jako rodziców, jest monitorowanie, gdzie są i z kim przebywają - nie w sensie pilnowania, ale sprawdzania, co się dzieje. Jest wyznaczona godzina meldowania się. I nadal można ustalać godziny, o których przychodzą. Powinno się to odbywać na bardziej dorosłym poziomie: ty mówisz, gdzie jesteś, a oni mówią tobie".
