Ustalenie właściwego leku na ADHD dla dziecka to proces. Lekarz powie Ci, które leki na co działają - łącznie z ich skutkami ubocznymi.
Kiedy pediatra Wendy po raz pierwszy zasugerował, aby przebadać jej syna pod kątem ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi), mama z Florydy była sceptyczna. Miał 7 lat i nie odrywał się od ścian ani nie zachowywał się tak, jak inne znane jej dzieci z tym zaburzeniem.
Jednak jego nauczyciele byli zaniepokojeni tym, że nie potrafił się skupić w szkole. Był tak zapominalski, że gdy prosiła go o umycie zębów, często tracił orientację, co ma zrobić, zanim dotarł do łazienki.
Neuropsycholog zdiagnozował u syna Wendy ADHD. (Jest to termin zbiorczy, który obejmuje wszystkie przypadki, nawet te, które nie obejmują nadpobudliwości). Ale kiedy lekarz zasugerował leki, Wendy się nie zgodziła. "Byłam stanowczo przeciwna podawaniu leków mojemu dziecku i opierałam się temu przez wiele miesięcy" - mówi. "Nie chciałam, aby myślał, że problemy życiowe można rozwiązać za pomocą czegoś z butelki".
Lekarze słyszą te obawy każdego dnia, mówi dr Edward Hallowell, współautor książki Delivered From Distraction. "Większość rodziców na początku nie chce podawać dzieciom leków, ale badania i fakty są bardzo uspokajające". Leki, jeśli są właściwie stosowane, są bezpieczne i skuteczne. "W 80% przypadków mogą one znacząco pomóc dzieciom" - mówi.
Po tym, jak lekarz wyjaśnił jej ryzyko i potencjalne korzyści, Wendy zgodziła się spróbować leków - i twierdzi, że zmieniły one życie jej syna na lepsze.
Opcje leków na ADHD
Nie ma jednoznacznej recepty na to, który lek jest najlepszy dla danego dziecka. Jest to proces prób i błędów.
Dr Mark Stein, specjalista ds. ADHD w Centrum Zdrowia Dziecka, Zachowania i Rozwoju w Szpitalu Dziecięcym w Seattle, mówi: "Większość z tych leków jest dostępna od dziesięcioleci i wiemy o nich bardzo dużo, ale nie wiemy, dlaczego niektóre dzieci reagują lepiej na jeden preparat niż na inny".
Najczęściej lekarz rozpocznie podawanie dziecku małej dawki leku pobudzającego, takiego jak amfetamina (Adderall, Adderall XR, Dexedrine) lub metylofenidat (Concerta, Jornay PM, Metadate lub Ritalin). Leki te zmniejszają zachowania typu "nie mogę usiedzieć w miejscu" i "nie mogę się ruszyć". Poprawiają też zdolność dziecka do koncentracji i uczenia się. Choć stymulowanie mózgu, który już ma problemy z ustabilizowaniem się, może wydawać się dziwne, Hallowell wyjaśnia, że leki te w rzeczywistości stymulują lub włączają "hamulce" mózgu, dzięki czemu wszystko staje się bardziej skupione. Hamują impulsywność.
Jedną z najważniejszych decyzji jest to, czy zastosować tabletkę o krótkim czy długim działaniu. W zależności od recepty, działanie leku może trwać od zaledwie 4 godzin do nawet 12. Lekarz dobierze dawkę leku w zależności od wieku dziecka, nasilenia objawów i obszarów, w których występują problemy.
"W przypadku nastolatka, który ma dużo pracy domowej i może prowadzić samochód, należy zastosować dawkę długotrwałą" - mówi Stein. "Natomiast młodszemu dziecku, które musi się skupić w ciągu dnia szkolnego, a potem musi się wyciszyć i wcześnie zasnąć, można podać dawkę działającą tylko przez kilka godzin".
Jeśli dziecko nie reaguje dobrze na leki pobudzające, FDA zatwierdziła również inne rodzaje leków. Atomoksetyna (Strattera), a także klonidyna (Kapvay) i guanfacyna (Intuniv) pomagają w tworzeniu połączeń w mózgu. Mogą one łagodzić niespokojne, impulsywne tendencje i pomagać dzieciom w zwracaniu uwagi, podejmowaniu decyzji i zapamiętywaniu.
Niektóre leki przeciwdepresyjne mogą złagodzić niektóre objawy ADHD, choć nie zostały dopuszczone do stosowania w tym celu. W przypadku dzieci, które oprócz ADHD cierpią na inne zaburzenia, takie jak lęk lub bezsenność, lek przeciwdepresyjny może pomóc w obu tych stanach.
Uważaj na skutki uboczne
W okresie próbnym razem z lekarzem powinniście obserwować dziecko, aby sprawdzić, czy jego objawy ulegają poprawie i, co równie ważne, czy ma jakieś problemy. Jak przekonała się Wendy, dobranie odpowiedniej recepty może wymagać cierpliwości.
"Pierwszy lek, którego spróbował, okazał się katastrofą" - wyjaśnia. "Sprawił, że miał nocne ataki i mówił, że czuje się bezwartościowy". Po tygodniu lekarz przestawił go na nowy lek, a różnica była jak noc i dzień" - mówi Wendy. "W ciągu jednego lub dwóch dni poczuł się o wiele lepiej, był w stanie wykonywać polecenia i skupić się".
Nie jest zaskoczeniem, że syn Wendy miał problemy ze snem po pierwszym przepisaniu leku. Problemy takie jak niemożność zasypiania w nocy lub uczucie całkowitego wyczerpania to jedne z najczęstszych skutków ubocznych leków stymulujących stosowanych w leczeniu ADHD, mówi Stein. Zaznacza on, że problemy te zwykle ustępują z czasem. "Jeśli jednak nie poprawi się to w ciągu tygodnia, a zasypianie w nocy zajmuje dziecku więcej niż godzinę, należy porozmawiać z lekarzem o zmianie recepty" - mówi.
Innym częstym skutkiem ubocznym stosowania środków pobudzających jest utrata apetytu. "Upewnij się, że masz pod ręką wiele odżywczych przekąsek na późniejszą część dnia, kiedy lek przestanie działać" - mówi Stein. Jeśli jednak dziecko zaczyna tracić na wadze, jest to sygnał, że należy zmienić lek na inny.
Do poważniejszych skutków ubocznych mogą należeć zmiany osobowości, które nie ustępują po kilku dniach, np. uczucie przygnębienia lub zachowanie "podobne do zombie". W niektórych przypadkach dzieci mogą nawet mieć halucynacje lub tiki.
Jeśli zauważysz te problemy - lub cokolwiek innego, co Cię zaniepokoi - natychmiast powiedz o tym lekarzowi i odstaw lek. Ponieważ leki te wydalane są z organizmu w ciągu kilku godzin, skutki uboczne powinny ustąpić natychmiast po zaprzestaniu ich przyjmowania przez dziecko. W większości przypadków lekarz zmieni dawkę leku lub zastosuje inny lek.
Trwający proces
Leki mogą spowodować znaczące zmiany w zdolności dziecka do skupienia uwagi w szkole, wykonywania poleceń w domu i dogadywania się z innymi. Jednak najlepiej sprawdzają się w połączeniu ze strategiami behawioralnymi.
"Leki nie leczą ADHD. Zmniejszają jedynie objawy" - mówi Stein. "I zawsze się zużywa, więc ważne jest, aby rodzice i nauczyciele dziecka pracowali z nim również nad umiejętnościami behawioralnymi". Zaleca on także ponowną ocenę leczenia dziecka raz w roku, ponieważ objawy mogą się zmieniać z upływem czasu.
Choć Wendy początkowo opierała się przed podawaniem leków swojemu synowi, twierdzi, że była to jedna z najlepszych decyzji, jakie podjęła w życiu. "Jego poczucie własnej wartości znacznie się poprawiło" - mówi. "Jestem bardzo zadowolona, że zwróciliśmy się do specjalisty, który był przeszkolony w zakresie ADHD i był w stanie znaleźć dla niego odpowiednie leczenie. To zmieniło nie tylko jego życie, ale cała rodzina jest teraz szczęśliwsza".
