Fobie mogą być irracjonalne, ale są prawdziwymi stanami chorobowymi, które można leczyć.
Prawda o fobiach
Fobie mogą być irracjonalne, ale są prawdziwymi stanami chorobowymi, które można leczyć.
Daniel J. DeNoon Recenzja medyczna: Michael W. Smith, MD Z archiwum lekarza
Wesela to zazwyczaj radosne okazje, ale nie dla Marissy Wolicki, 25-latki z Toronto w Kanadzie, która niedawno niechętnie uczestniczyła w jednym z nich ze swoim chłopakiem.
"Nagle w pokoju zaczęło wirować. Zaczęło mnie mdlić. Serce waliło mi jak oszalałe. Złapałam mojego chłopaka za rękę i powiedziałam, że musimy iść. On odpowiedział: "Nie możemy iść. Jesteśmy w trakcie wesela!". Zaczął się na mnie wściekać. Ludzie, którzy nie mają takich ataków, nie rozumieją. Zaczęły mi się trząść nogi. Bałam się, że zemdleję i zawstydzę wszystkich - bałam się, że umrę".
Dla Wolickiego był to kolejny z serii ataków wywołanych przez fobię społeczną, formę zaburzenia lękowego charakteryzującą się irracjonalnymi lękami, tak przerażającymi, że czasami mogą one prowadzić do unikania codziennych sytuacji. Jak wiele osób cierpi na fobie? Według danych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego około 8% dorosłych Amerykanów.
"Fobie są prawdziwe" - mówi Jerilyn Ross, licencjonowany kliniczny pracownik socjalny, prezes Amerykańskiego Stowarzyszenia Zaburzeń Lękowych (Anxiety Disorders Association of America) i dyrektor Ross Center for Anxiety and Related Disorders Inc. w Waszyngtonie - "Ludzie nie powinni czuć się zawstydzeni. Z jakiegoś powodu ich ciała to robią. Fobie są poważne - i można je leczyć".
Kiedy atakuje panika
Ross zna fobie z dwóch punktów widzenia: jako ekspert medyczny i jako pacjent. Przezwyciężyła poważną fobię związaną z uwięzieniem w wysokich budynkach.
"Doświadczenie fobii jest tak niepodobne do tego, co większość ludzi zna jako strach i lęk. Jeśli próbujesz im powiedzieć, że nie ma się czego bać, to sprawia, że czują się jeszcze bardziej osamotnieni i zdystansowani" - mówi Ross doktorowi. "Osoby cierpiące na fobie są zawsze świadome, że ich strach nie ma sensu. Ale nie potrafią stawić mu czoła".
"Dorosły z fobią rzeczywiście rozpoznaje, że reakcja na strach jest przesadzona" - mówi dr Richard McNally, profesor psychologii z Harvardu. Na przykład "osoby te zdają sobie sprawę, że to nie jest jadowity pająk, ale nie mogą powstrzymać się od reagowania obrzydzeniem i niechęcią na każdego pająka, którego zobaczą". Osoby te nie mogą więc wychodzić na podwórko z obawy przed pająkami".
A jeśli podwórko nie jest bezpieczne, to może przejście przez ulicę też nie. "W tym momencie świat osób cierpiących na fobię zaczyna się coraz bardziej kurczyć" - mówi Ross.
Tak właśnie stało się w przypadku Wolickiego, który cierpi na agorafobię, czyli lęk przed otwartymi przestrzeniami. Kiedy była w szkole średniej, rzadko wychodziła z domu. W rzeczywistości przez wiele dni rzadko wychodziła z łóżka. "Myślałam, że jeśli będę spała cały dzień, godziny będą mijać szybciej i nie będę musiała doświadczać ataków paniki" - mówi.
Natura czy wychowanie?
Większość ludzi uważa, że strach ma swoje pierwotne źródło. Jeśli boisz się psów, myślisz, że musiał cię ugryźć jakiś pies. Jednak bardzo niewiele osób cierpiących na fobie przypomina sobie tego rodzaju "zdarzenia warunkujące" - mówi McNally. Aby to wyjaśnić, psychologowie opracowali koncepcję, zgodnie z którą jesteśmy nieodłącznie związani z lękiem przed pewnymi rzeczami. Na przykład strach przed wężami pomógł naszym przodkom uniknąć ukąszeń jadowitych zwierząt. Przestraszeni, ale bezpieczni, przekazywali swoje geny strachu przed wężami.
Ale ta teoria nie jest w stanie wyjaśnić większości fobii.
"Dlaczego - pyta McNally - mielibyśmy ewolucyjnie obawiać się pająków, skoro większość z nich nie jest dla ludzi trująca?". Jego odpowiedź? "Pająki i węże poruszają się szybko i nieprzewidywalnie. Bardzo odbiegają od ludzkiej postaci. Może nie tyle chodzi o to, że jesteśmy biologicznie przygotowani do tego, by bać się pająków, ponieważ zagrażały one naszym wczesnym przodkom, ale o to, że pewne rzeczy związane z pająkami wywołują u nas strach".
Pewne rzeczy uruchamiają druty w naszych mózgach. Z wiekiem większość z nas pozbywa się tych lęków. Niektórym się to nie udaje. A niektórzy z nas mają wyjątkowo czułe czujniki strachu.
Dlatego też, jak twierdzi McNally, w przyszłości fobie będzie można określić mianem "zaburzeń obwodów strachu".
Nie każdy, kogo przeraża pająk lub kto czuje niepokój w zatłoczonej windzie czy samolocie, ma fobię. Fobie są zachowaniami wyuczonymi. I choć nie da się ich oduczyć, można je przezwyciężyć, ucząc się nowych rzeczy.
Leczenie fobii
"Celem leczenia nie jest odłączenie lęku, ale przezwyciężenie go poprzez nowe uczenie się, które unieważnia podstawowy lęk" - mówi McNally. Technika ta nosi nazwę terapii ekspozycyjnej. Oto jak ona działa:
Ocena: Profesjonalny terapeuta najpierw ocenia pacjenta i pyta, czego się boi i co wydarzyło się w przeszłości, co może przyczynić się do powstania tych lęków.
Informacja zwrotna: Terapeuta przeprowadza szczegółową ocenę i proponuje plan leczenia.
Hierarchia lęków: Terapeuta tworzy listę sytuacji budzących lęk, uporządkowanych według intensywności.
Ekspozycja: pacjent jest wystawiany na działanie sytuacji budzących lęk - zaczynając od najmniej przerażającej. Pacjenci uczą się, że panika zmniejsza się po kilku minutach.
Budowanie: Pacjent przesuwa się w górę listy, aby zmierzyć się z coraz trudniejszymi sytuacjami.
Weźmy na przykład osobę cierpiącą na fobię węży, która decyduje się na terapię ekspozycyjną. Dr Barbara Olasov Rothbaum, dyrektor Programu Odnowy po Traumie i Lęku na Uniwersytecie Emory w Atlancie, zaczyna od zdjęć węży. Następnie razem z pacjentem dotyka gumowych węży. Następnie udają się do zoo. Potem następuje ostateczny test.
"Robimy zdjęcie z wężem na szyi pacjenta, który nie odczuwa żadnego lęku" - mówi Ross. "W przyszłości, kiedy ta osoba zacznie się bać, to zdjęcie będzie jej przypominać".
Czy leczenie działa na zawsze? Rothbaum twierdzi, że nie bez stałej praktyki. "To tak jak z odchudzaniem. Aby zachować szczupłą sylwetkę, trzeba przestrzegać diety i ćwiczyć".
A Wolicki? Dzięki terapii ekspozycyjnej jej świat powoli staje się większy.
"Udało mi się pokonać niektóre z moich fobii" - mówi. "Teraz mogę wsiąść do windy i nie myśleć, że się zatrzyma, a ja umrę. Mogę też jeździć metrem. Nadal trochę się waham, ale mogę to zrobić".
Opublikowano 16 sierpnia 2006 r.
