Zaburzenia urojeniowe, wcześniej nazywane zaburzeniami paranoicznymi, to rodzaj poważnej choroby psychicznej zwanej zaburzeniem psychotycznym. Ludzie, którzy mają to nie może odróżnić co jest prawdziwe od tego, co jest wyobrażone.
Urojenia są głównym objawem zaburzenia urojeniowego. Są to niewzruszone przekonania o czymś, co nie jest prawdziwe lub nie ma oparcia w rzeczywistości. Nie oznacza to jednak, że są one całkowicie nierealistyczne. Zaburzenia urojeniowe obejmują urojenia, które nie są dziwaczne i dotyczą sytuacji, które mogą zdarzyć się w prawdziwym życiu, takich jak bycie śledzonym, otrutym, oszukanym, spiskowanym lub kochanym z daleka. Urojenia te zazwyczaj dotyczą błędnego postrzegania lub doświadczeń. W rzeczywistości jednak sytuacje te albo w ogóle nie są prawdziwe, albo są mocno przesadzone.
Z kolei urojenia dziwaczne to coś, co nigdy nie mogłoby się wydarzyć w prawdziwym życiu, np. bycie sklonowanym przez kosmitów lub nadawanie swoich myśli w telewizji. Osoba, która ma takie myśli może być uznana za osobę z urojeniami typu dziwacznego.
Osoby z zaburzeniami urojeniowymi często mogą kontynuować kontakty towarzyskie i funkcjonować normalnie, poza przedmiotem ich urojeń, i generalnie nie zachowują się w sposób ewidentnie dziwny lub dziwaczny. Dzieje się tak w przeciwieństwie do osób z innymi zaburzeniami psychotycznymi, które również mogą mieć urojenia jako objaw ich zaburzenia. Jednak w niektórych przypadkach, osoby z zaburzeniami urojeniowymi mogą być tak pochłonięte swoimi urojeniami, że ich życie ulega zaburzeniu.
Chociaż urojenia mogą być objawem bardziej powszechnych zaburzeń, takich jak schizofrenia, samo zaburzenie urojeniowe jest raczej rzadkie. Zaburzenie urojeniowe najczęściej występuje w średnim lub późnym okresie życia i jest nieco częstsze u kobiet niż u mężczyzn.
Rodzaje urojeń w zaburzeniach urojeniowych
Typy opierają się na głównym temacie urojenia:
-
Erotomanka: Osoba wierzy, że ktoś jest w niej zakochany i może próbować się z tą osobą skontaktować. Często jest to ktoś ważny lub sławny. Może to prowadzić do zachowań stalkingowych.
-
Grandiose: Ta osoba ma nadmiernie nadmuchane poczucie wartości, mocy, wiedzy lub tożsamości. Może wierzyć, że ma wielki talent lub dokonała ważnego odkrycia.
-
Zazdrosny: Osoba z tym typem wierzy, że jej współmałżonek lub partner seksualny jest niewierny.
-
Prześladowczy: Ktoś, kto ma ten typ wierzy, że on (lub ktoś z jego bliskich) jest źle traktowany, że ktoś go szpieguje lub planuje skrzywdzić. Może składać wielokrotne skargi do organów prawnych.
-
Somatyczne: Uważają, że mają wadę fizyczną lub problem medyczny.
-
Mieszane: Osoby te mają dwa lub więcej rodzajów urojeń wymienionych powyżej.
Jakie są objawy zaburzeń urojeniowych?
Zwykle obejmują one:
-
Urojenia niebzarne - są najbardziej oczywistym objawem
-
Drażliwość, złość lub obniżony nastrój
-
Halucynacje (widzenie, słyszenie lub odczuwanie rzeczy, które nie istnieją w rzeczywistości) związane z urojeniami. Na przykład ktoś, kto wierzy, że ma problem z węchem, może poczuć nieprzyjemny zapach.
Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka wystąpienia zaburzeń urojeniowych?
Podobnie jak w przypadku wielu innych zaburzeń psychotycznych, dokładna przyczyna zaburzeń urojeniowych nie jest jeszcze znana. Badacze dopatrują się jednak roli czynników genetycznych, biologicznych, środowiskowych lub psychologicznych, które zwiększają prawdopodobieństwo jego wystąpienia.
-
Genetyczne: Fakt, że zaburzenie urojeniowe występuje częściej u osób, które mają w rodzinie członków z zaburzeniem urojeniowym lub schizofrenią, sugeruje, że w grę mogą wchodzić geny. Uważa się, że podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, skłonność do występowania zaburzeń urojeniowych może być przekazywana z rodziców na dzieci.
-
Biologiczne: Naukowcy badają, w jaki sposób zaburzenia urojeniowe mogą wystąpić, gdy części mózgu nie są normalne. Nieprawidłowe regiony mózgu, które kontrolują percepcję i myślenie mogą być związane z objawami urojeniowymi.
-
Środowiskowe/psychologiczne: Dowody wskazują, że stres może wywołać zaburzenia urojeniowe. Może się do nich przyczyniać także nadużywanie alkoholu i narkotyków. Osoby, które mają tendencję do izolacji, takie jak imigranci lub osoby ze słabym wzrokiem i słuchem, wydają się być bardziej narażone na zaburzenia urojeniowe.
Jak diagnozuje się zaburzenie urojeniowe?
Jeśli pacjent ma objawy zaburzenia urojeniowego, lekarz prawdopodobnie przeprowadzi pełny wywiad i badanie przedmiotowe. Chociaż nie ma badań laboratoryjnych, które pozwoliłyby zdiagnozować zaburzenia urojeniowe, lekarz może zastosować badania diagnostyczne, takie jak badania obrazowe lub badania krwi, aby wykluczyć chorobę fizyczną jako przyczynę objawów. Obejmują one:
-
Choroba Alzheimera
-
Epilepsja
-
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
-
Delirium
-
Inne zaburzenia ze spektrum schizofrenii
Jeśli lekarz nie znajdzie fizycznej przyczyny objawów, może skierować osobę do psychiatry lub psychologa, specjalistów opieki zdrowotnej przeszkolonych w zakresie diagnozowania i leczenia chorób psychicznych. Wykorzystają oni wywiad i narzędzia oceny, aby ocenić osobę pod kątem zaburzeń psychotycznych.
Lekarz lub terapeuta opiera diagnozę na objawach osoby i ich własnej obserwacji postawy i zachowania osoby. Theyll zdecydować, czy objawy wskazują na zaburzenia.
Diagnoza zaburzenia urojeniowego jest stawiana, jeśli:
-
Osoba ma jedno lub więcej urojeń, które trwają miesiąc lub dłużej
-
U osoby tej nigdy nie zdiagnozowano schizofrenii;?halucynacje, jeśli je ma, są związane z tematyką jej urojeń.
-
Poza urojeniami i ich skutkami, nie ma to większego wpływu na ich życie. Inne zachowania nie są dziwaczne lub dziwne.
-
Epizody maniakalne lub dużej depresji, jeśli się zdarzały, były krótkie w porównaniu z urojeniami.
-
Nie ma innych zaburzeń psychicznych, leków ani warunków medycznych, które mogłyby być przyczyną.
Jak leczy się zaburzenia urojeniowe?
Leczenie najczęściej obejmuje leki i psychoterapię (rodzaj poradnictwa). Zaburzenia urojeniowe mogą być bardzo trudne do leczenia, częściowo dlatego, że osoby, które je mają, często mają słaby wgląd w siebie i nie wiedzą o istnieniu problemu psychiatrycznego. Badania pokazują, że blisko połowa pacjentów leczonych lekami przeciwpsychotycznymi wykazuje przynajmniej częściową poprawę.
Podstawowe leki stosowane do próby leczenia zaburzeń urojeniowych są nazywane lekami przeciwpsychotycznymi. Do stosowanych leków należą:
-
Konwencjonalne leki przeciwpsychotyczne: Zwane również neuroleptykami, są stosowane w leczeniu zaburzeń psychicznych od połowy lat 50-tych. Ich działanie polega na blokowaniu receptorów dopaminowych w mózgu. Dopamina jest neuroprzekaźnikiem uważanym za zaangażowany w rozwój urojeń. Konwencjonalne leki przeciwpsychotyczne obejmują:
-
Chlorpromazyna (torazyna)
-
Fluphenazine (Prolixin)
-
Haloperidol (Haldol)
-
Loksapina (Oxilapine)
-
Perfenazyna (Trilafon)
-
Tioridazyna (Mellaril)
-
Tiotiksen (Navane)
-
Trifluoperazyna (Stelazine)
-
-
Atypowe leki przeciwpsychotyczne: Te nowsze leki wydają się być pomocne w leczeniu objawów zaburzenia urojeniowego z mniejszą ilością efektów ubocznych związanych z ruchem niż starsze typowe leki przeciwpsychotyczne. Działają one poprzez blokowanie receptorów dopaminy i serotoniny w mózgu. Serotonina jest kolejnym neuroprzekaźnikiem uważanym za zaangażowany w zaburzenia urojeniowe. Do leków tych należą:
-
Aripiprazol (Abilify)
-
Aripiprazole Lauroxil (Aristada)
-
Asenapina (Saphris)
-
Brexpiprazol (Rexulti)
-
Kariprazyna (Vraylar)
-
Klozapina (Clozaril)
-
Iloperidon (Fanapt)
-
Lurasidon (Latuda)
-
Paliperidon (Invega Sustenna)
-
Palmitynian paliperidonu (Invega Trinza)
-
Kwetiapina (Seroquel), Risperidon (Risperdal), Olanzapina (Zyprexa)
-
Ziprasidon (Geodon)
-
-
Inne leki: Leki uspokajające i przeciwdepresyjne mogą być również stosowane w leczeniu objawów lęku lub nastroju, jeśli występują one z zaburzeniem urojeniowym. Leki uspokajające mogą być stosowane, jeśli osoba ma bardzo wysoki poziom lęku lub problemy ze snem. Leki przeciwdepresyjne mogą być stosowane w leczeniu depresji, która często występuje u osób z zaburzeniami urojeniowymi
Psychoterapia może być również pomocna, wraz z lekami, jako sposób, aby pomóc ludziom lepiej zarządzać i radzić sobie ze stresem związanym z ich urojeniami i ich wpływem na życie. Psychoterapie, które mogą być pomocne w zaburzeniu urojeniowym obejmują:
-
Psychoterapia indywidualna może pomóc osobie rozpoznać i skorygować myślenie, które uległo zniekształceniu.
-
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) może pomóc osobie nauczyć się rozpoznawać i zmieniać wzorce myślowe i zachowania, które prowadzą do kłopotliwych uczuć.
-
Terapia rodzinna może pomóc rodzinom w radzeniu sobie z bliską osobą, która ma zaburzenia urojeniowe, umożliwiając im pomoc tej osobie.
Osoby z ciężkimi objawami lub te, które są zagrożone skrzywdzeniem siebie lub innych, mogą wymagać hospitalizacji do czasu ustabilizowania stanu.
Jakie są powikłania zaburzeń urojeniowych?
-
Osoby z zaburzeniem urojeniowym mogą popaść w depresję, często w wyniku trudności związanych z urojeniami.
-
Działanie na podstawie urojeń może również prowadzić do przemocy lub problemów prawnych. Na przykład osoba z urojeniem erotomańskim, która prześladuje lub nęka obiekt urojenia, może zostać aresztowana.
-
Również osoby z tym zaburzeniem mogą stać się wyobcowane od innych, zwłaszcza jeśli ich urojenia zakłócają lub niszczą ich związki.
Jakie są perspektywy dla osób z zaburzeniami urojeniowymi?
Perspektywy są różne, w zależności od osoby, rodzaju zaburzenia urojeniowego i okoliczności życiowych, w tym obecności wsparcia i chęci kontynuowania leczenia.
Zaburzenia urojeniowe są zazwyczaj przewlekłym (trwającym) stanem, ale gdy są odpowiednio leczone, wiele osób może znaleźć ulgę od swoich objawów. Niektórzy całkowicie zdrowieją, podczas gdy inni mają okresy urojeniowych przekonań z okresami remisji (braku objawów).
Niestety, wiele osób z tym zaburzeniem dont szukać pomocy. Osobom z zaburzeniami psychicznymi często trudno jest się zorientować, że nie czują się dobrze. Mogą też przypisywać swoje objawy innym rzeczom, takim jak środowisko. Mogą też być zbyt zawstydzone lub bać się szukać leczenia. Bez leczenia, zaburzenia urojeniowe mogą być chorobą na całe życie.
Czy można zapobiegać zaburzeniom urojeniowym?
Nie wiadomo, jak zapobiegać zaburzeniom urojeniowym. Jednak wczesna diagnoza i leczenie mogą pomóc zmniejszyć zakłócenia w życiu danej osoby, jej rodziny i przyjaźni.
