Opóźnienia rozwojowe u dzieci

Kiedy Twoje dziecko powinno nauczyć się raczkować, mówić i korzystać z nocnika? Dowiedz się, co jest normalne i jak rozpoznać wczesne oznaki opóźnień rozwojowych.

O opóźnieniu rozwojowym mówimy wtedy, gdy dziecko pozostaje w tyle za rówieśnikami w jednym lub kilku obszarach rozwoju emocjonalnego, umysłowego lub fizycznego. Jeśli dziecko jest opóźnione, najlepszym sposobem na osiągnięcie postępów lub nawet nadrobienie zaległości jest wczesne podjęcie leczenia.

Istnieje wiele różnych rodzajów opóźnień rozwojowych u niemowląt i małych dzieci. Należą do nich problemy z:

• Językiem lub mową

• Widzenie

• Ruch -- umiejętności motoryczne

• Umiejętności społeczne i emocjonalne

• Myślenie - umiejętności poznawcze

Czasami znaczne opóźnienie występuje w dwóch lub więcej z tych obszarów. W takim przypadku mówi się o "globalnym opóźnieniu rozwoju". Odnosi się ono do niemowląt i przedszkolaków do 5 roku życia, u których opóźnienia trwają co najmniej 6 miesięcy.

Opóźnienie rozwojowe różni się od zaburzeń rozwojowych, do których zalicza się takie schorzenia, jak porażenie mózgowe, ubytek słuchu czy zaburzenia ze spektrum autyzmu, i które zazwyczaj utrzymują się przez całe życie.

Przyczyny i czynniki ryzyka opóźnień rozwojowych

Małe dzieci uczą się raczkować, mówić lub korzystać z toalety w różnym tempie. Czasami jednak dziecko może osiągnąć te kamienie milowe znacznie później niż inne dzieci. Przyczyn takich opóźnień jest wiele, między innymi:

• Przedwczesne przyjście na świat

• Choroby genetyczne, takie jak zespół Downa lub dystrofia mięśniowa

• Słaby wzrok lub słuch

• Niedożywienie

• Używanie alkoholu lub narkotyków w czasie ciąży

• Fizyczne znęcanie się lub zaniedbywanie

• Brak tlenu podczas porodu

Oto kilka sygnałów ostrzegawczych dotyczących różnych rodzajów opóźnień, które mogą pojawić się od niemowlęctwa do drugiego roku życia.

Opóźnienia w rozwoju języka i mowy

Opóźnienia te nie są niczym niezwykłym u maluchów. Problemy z językiem i mową są najczęstszym rodzajem opóźnień rozwojowych. Mowa odnosi się do ekspresji werbalnej, w tym do sposobu tworzenia słów. Język to szerszy system wyrażania i odbierania informacji, np. umiejętność rozumienia gestów.

Możliwe przyczyny. Opóźnienia językowe i opóźnienia w mówieniu mogą być spowodowane różnymi problemami, takimi jak

• Narażenie na kontakt z więcej niż jednym językiem - co może powodować łagodne opóźnienia u małych dzieci, ale nie do czasu osiągnięcia przez nie wieku szkolnego

• Zaburzenia uczenia się

• Znęcanie się nad dzieckiem lub zaniedbanie

• Problem z mięśniami kontrolującymi mowę - zaburzenie zwane dyzartrią

• Utrata słuchu, która może wystąpić u dzieci z ciężkim zapaleniem ucha środkowego lub w wyniku przyjmowania niektórych leków, urazów lub zaburzeń genetycznych

• Zaburzenia ze spektrum autyzmu -- grupa zaburzeń neurologicznych, które mogą obejmować zaburzenia komunikacji, interakcji społecznych i umiejętności poznawczych

• Nie można znaleźć przyczyny

Rodzaje leczenia. Jeśli Ty lub lekarz dziecka podejrzewacie, że dziecko ma opóźnienie w rozwoju mowy, zostanie wystawione skierowanie na badanie przez patologa mowy. Specjalista ten może zbadać słuch dziecka, ocenić jego język receptywny i ekspresyjny, a następnie zaplanować sesje logopedyczne z dzieckiem. Jeśli opóźnienie jest łagodne, specjalista lub lekarz może zasugerować, aby:

• Więcej komunikować się z dzieckiem - rozmawiać, śpiewać, zachęcać do powtarzania.

• Czytaj dziecku codziennie.

• Wzmacniaj mowę i język w ciągu dnia.

• Poddaj się leczeniu w przypadku zapalenia ucha środkowego.

Objawy ostrzegawcze opóźnień w rozwoju mowy lub języka. Skontaktuj się z lekarzem dziecka, jeśli w podanym wieku u dziecka wystąpi którykolwiek z poniższych objawów. Ponadto należy zwrócić uwagę na utratę umiejętności, które zostały już opanowane.

W wieku od 3 do 4 miesięcy należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko:

• Nie reaguje na głośne dźwięki

• Nie gaworzy

• Zaczyna gaworzyć, ale nie próbuje naśladować dźwięków (do 4 miesiąca)

Do 7 miesiąca życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko

• Nie reaguje na dźwięki

Do 1 roku życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko nie

• Używa pojedynczych słów (np. "mama")

• Rozumienie słów takich jak "pa pa" czy "nie".

Do 2 roku życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko

• Nie potrafi wypowiedzieć co najmniej 15 słów

• Nie używa dwuwyrazowych zwrotów bez powtórzeń; potrafi jedynie naśladować mowę

• Nie używa mowy do komunikowania więcej niż bezpośrednich potrzeb

Opóźnienia w rozwoju wzroku

Do 6 miesiąca życia wzrok noworodka jest zazwyczaj niewyraźny. Następnie wzrok poprawia się, ponieważ dziecko zaczyna koordynować widzenie w obu oczach. Czasami jednak tak się nie dzieje lub pojawiają się inne problemy z widzeniem.

Możliwe przyczyny opóźnień w widzeniu. Wady refrakcji, takie jak krótkowzroczność i dalekowzroczność, są często spotykane u dzieci. Do innych problemów z oczami należą:

• Amblyopia (leniwe oko), słabe widzenie w jednym oku, które może również wydawać się zwrócone na zewnątrz.

• Zaćma wrodzona - zmętnienie soczewki oka - lub inny problem dziedziczny (problemy te występują rzadko)

• Retinopatia wcześniaków - choroba oczu, która czasami dotyka wcześniaki

• Zez - zwany również zezem - oczy, które obracają się do wewnątrz, na zewnątrz, w górę lub w dół

Rodzaje leczenia opóźnień w widzeniu. Wczesne leczenie może pomóc skorygować wiele problemów z widzeniem. W zależności od problemu z oczami, jaki ma dziecko, może ono potrzebować:

• Okulary lub soczewki kontaktowe

• Okulary specjalne

• Chirurgia

• Przepaska na oko

Objawy ostrzegawcze problemów z widzeniem. Skontaktuj się z lekarzem dziecka, jeśli w podanym wieku u dziecka wystąpi którykolwiek z poniższych objawów. Ponadto należy zwracać uwagę na utratę umiejętności, które zostały już opanowane.

Do 3 miesiąca życia należy skontaktować się z lekarzem, jeżeli dziecko:

• Nie śledzi wzrokiem poruszających się obiektów

• Nie zauważa rąk (do 2 miesiąca)

• Ma problemy z poruszaniem jednym lub oboma oczami we wszystkich kierunkach

• Przez większość czasu krzyżuje oczy

Do 6 miesiąca życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko

• Jedno lub oboje oczu jest stale zwrócone do wewnątrz lub na zewnątrz

• Doświadcza ciągłego łzawienia lub drenażu oczu

• Nie śledzi obojgiem oczu przedmiotów znajdujących się blisko (w odległości 1 stopy) lub daleko (w odległości 6 stóp)

Jeśli lekarz dziecka zauważy jakiekolwiek problemy, może skierować dziecko do okulisty w celu dalszej oceny.

Opóźnienia w rozwoju zdolności motorycznych u dzieci

Opóźnienia w rozwoju umiejętności motorycznych mogą być związane z problemami w zakresie umiejętności motorycznych brutto, takich jak raczkowanie lub chodzenie, lub umiejętności motorycznych precyzyjnych, takich jak używanie palców do chwytania łyżki.

Możliwe przyczyny opóźnień w rozwoju umiejętności motorycznych. U dzieci urodzonych przedwcześnie mięśnie mogą nie rozwijać się w takim samym tempie jak u innych dzieci.

Inne możliwe przyczyny opóźnień motorycznych to:

• Ataksja - wada, która upośledza koordynację mięśniową

• Mózgowe porażenie dziecięce, stan spowodowany uszkodzeniem mózgu przed urodzeniem

• Opóźnienia poznawcze

• Miopatia, choroba mięśni

• Problemy z widzeniem

• Rozszczep kręgosłupa, choroba genetyczna powodująca częściowy lub całkowity paraliż dolnej części ciała

Rodzaje leczenia opóźnień w rozwoju umiejętności motorycznych. Lekarz może zasugerować podjęcie pewnych kroków w domu, aby zachęcić dziecko do większej aktywności fizycznej. Dziecko może również potrzebować fizykoterapii w przypadku opóźnień w rozwoju motoryki dużej. Niektóre rodzaje terapii fizycznej lub zajęciowej mogą pomóc w problemach z motoryką małą lub w zaburzeniach przetwarzania sensorycznego, które występują, gdy mózg ma problemy z odbiorem i reagowaniem na informacje docierające do niego za pośrednictwem zmysłów.

Objawy ostrzegawcze opóźnień w rozwoju umiejętności motorycznych. Skontaktuj się z lekarzem dziecka, jeśli w podanym wieku u dziecka wystąpi którykolwiek z poniższych objawów. Ponadto należy zwrócić uwagę na utratę umiejętności, które zostały już opanowane.

Do 3 do 4 miesiąca życia skontaktuj się z lekarzem, jeśli dziecko nie

• Sięgać po przedmioty, chwytać je lub trzymać

• Dobrze podtrzymywać głowę

• Przybliżanie przedmiotów do ust (do 4 miesiąca)

• odpychanie się nóżkami, gdy ich stopy są stawiane na twardej powierzchni (do 4 miesiąca życia)

Do 7 miesiąca życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko

• ma sztywne i napięte lub bardzo wiotkie mięśnie

• Odchyla głowę, gdy jest przytrzymywane w pozycji siedzącej

• Sięga tylko jedną ręką lub nie sięga aktywnie po przedmioty

• Ma trudności z podawaniem przedmiotów do ust

• Nie przewraca się w żadną stronę (do 5 miesiąca)

• Nie potrafi siedzieć bez pomocy (do 6 miesiąca)

• Nie opiera ciężaru ciała na nogach, kiedy podnosi się je do pozycji stojącej

Do 1 roku życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko

• Nie raczkuje

• Podczas raczkowania ciągnie jedną stronę ciała

• Nie może stać, gdy jest podtrzymywane

Do 2 roku życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko

• Nie potrafi chodzić (do 18 miesiąca życia)

• Nie rozwija wzorca chodzenia od pięty do palców lub chodzi tylko na palcach

• Nie potrafi pchać zabawki na kółkach

Opóźnienia w rozwoju społecznym i emocjonalnym u dzieci

Dzieci mogą mieć problemy w kontaktach z dorosłymi lub innymi dziećmi, zwane społecznymi i/lub emocjonalnymi opóźnieniami rozwojowymi. Zazwyczaj problemy te ujawniają się, zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole.

Możliwe przyczyny. Niektóre przyczyny opóźnień społecznych i emocjonalnych to:

• Zaniedbanie wynikające z wczesnej instytucjonalizacji lub zaniedbania rodzicielskiego

• Nieefektywne rodzicielstwo lub problemy z przywiązaniem

• Opóźnienia poznawcze

• Nieznana przyczyna

Inną częstą przyczyną społecznych i emocjonalnych opóźnień rozwojowych jest spektrum zaburzeń autystycznych (ASD). Wcześniej określano je mianem pervasive developmental disorder (PDD), autyzmu, zespołu Aspergera i innymi nazwami. ASD obejmuje zaburzenia, które mogą powodować trudności w porozumiewaniu się, powtarzające się zachowania i problemy językowe u dziecka.

Rodzaje leczenia. Nie jest znane żadne lekarstwo na te zaburzenia. Leczenie może obejmować:

• Specjalne rodzaje terapii behawioralnej i terapii ukierunkowanej na umiejętności

• Leki, które mogą pomóc w radzeniu sobie z niektórymi problematycznymi zachowaniami

Podobnie jak w przypadku większości rodzajów opóźnień, wczesne podjęcie leczenia może w znacznym stopniu wpłynąć na postępy dziecka. W zależności od diagnozy leczenie może obejmować także terapię zabawą lub działania mające na celu wzmocnienie więzi między rodzicem a dzieckiem.

Znaki ostrzegawcze opóźnień społecznych lub emocjonalnych. Skontaktuj się z lekarzem dziecka, jeśli w podanym wieku u dziecka wystąpi którykolwiek z poniższych objawów. Ponadto należy zwrócić uwagę na utratę umiejętności, które zostały już opanowane.

Do 3 miesiąca życia dziecka skontaktuj się z lekarzem, jeśli u dziecka nie występują:

• Uśmiechaj się do ludzi

• Zwraca uwagę na nowe twarze lub wydaje się nimi przestraszony

Do 7 miesiąca życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko

• Odmawia przytulania

• Nie okazuje uczuć rodzicom ani opiekunom

• Nie wykazuje radości z przebywania z ludźmi

• Nie można go pocieszyć w nocy (po 5 miesiącach)

• Nie uśmiecha się bez polecenia (do 5 miesiąca)

• Nie śmieje się ani nie piszczy (do 6 miesiąca)

• Nie wykazuje zainteresowania zabawą w berka (do 8 miesiąca)

Do 1 roku życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko nie wykazuje

• Odwzajemnianie dźwięków, uśmiechów lub wyrazów twarzy (w wieku 9 miesięcy)

• Gesty w tył i w przód, takie jak machanie, sięganie lub wskazywanie

Opóźnienia rozwoju poznawczego u dzieci

Problemy z myśleniem lub opóźnienia poznawcze mogą być spowodowane jedną lub kilkoma z poniższych przyczyn:

• Wady genetyczne

• Znaczące problemy medyczne przed urodzeniem

• Narażenie na działanie czegoś szkodliwego w środowisku, np. toksyny

• Zaniedbanie

Możliwe przyczyny. Przyczyny opóźnień poznawczych obejmują:

• Szeroki zakres różnych trudności w uczeniu się

• Narażenie na działanie alkoholu lub toksyn przed urodzeniem lub po nim, w tym zatrucie ołowiem

• Umieszczenie w placówce opiekuńczej lub zaniedbanie w okresie niemowlęcym lub wczesnodziecięcym

• Zespół Downa i inne zaburzenia genetyczne

• Zaburzenia ze spektrum autyzmu

• Poważne problemy medyczne noworodków

• Nieznana przyczyna

Rodzaje leczenia opóźnień poznawczych. Podobnie jak w przypadku większości rodzajów opóźnień rozwojowych, wczesne podjęcie leczenia może w znacznym stopniu wpłynąć na postępy dziecka. Interwencja pedagogiczna może pomóc dziecku rozwinąć określone umiejętności poznawcze. Pedagodzy i terapeuci mogą zastosować terapię zabawową lub behawioralną, a także zalecić konkretne kroki, które można podjąć w domu, aby pomóc dziecku.

Znaki ostrzegawcze opóźnień poznawczych. Skontaktuj się z lekarzem swojego dziecka, jeśli w podanym wieku u dziecka wystąpi którykolwiek z poniższych objawów. Ponadto zwróć uwagę na utratę umiejętności, które zostały już opanowane.

Do 1 roku życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko nie

• Szukać przedmiotów, które są ukryte podczas oglądania

• Używanie gestów, takich jak machanie

• Wskazywanie na przedmioty lub obrazki

Do 2 roku życia należy skontaktować się z lekarzem, jeśli dziecko nie

• zna funkcji typowych przedmiotów, takich jak szczotka do włosów, telefon czy łyżka

• Wykonywać proste polecenia

• Naśladowanie działań lub słów

Co robić, jeśli podejrzewasz u swojego dziecka opóźnienie rozwojowe?

Pamiętaj: Istnieje szeroki zakres normalnego rozwoju u dzieci. Większość opóźnień rozwojowych u dzieci nie jest poważna, a dzieci w końcu nadrabiają zaległości. Nawet u dzieci z poważnymi opóźnieniami może nastąpić znaczna poprawa, jeśli leczenie rozpocznie się jak najwcześniej.

Kluczem do tego jest wczesna interwencja. Ustawa federalna Individuals With Disabilities Act uprawnia kwalifikujące się niemowlęta i małe dzieci do korzystania z takich usług, jak terapia mowy lub fizyczna, usługi socjalne i poradnictwo żywieniowe. Dzieci do 21 roku życia mogą korzystać ze specjalnej edukacji publicznej dostosowanej do ich opóźnień rozwojowych.