To, co sprawia, że dzieci są mądre, może Cię zaskoczyć. Eksperci twierdzą, że nie są to wymyślne zabawki ani skomplikowane programy komputerowe. Inteligencja IQ zależy w dużej mierze od tego, jak rodzice i dzieci współdziałają ze sobą.
Prawdopodobnie wiesz już, że genetyka, dobre odżywianie, ochrona przed toksynami oraz dużo czasu na zabawę i ćwiczenia fizyczne wspólnie przyczyniają się do rozwoju inteligencji dziecka. Ale czy jest jeszcze coś, co możesz zrobić, aby aktywnie podnieść IQ swojego dziecka?
Co zaskakujące, większość ekspertów w dziedzinie rozwoju dziecka nie zachwala nowych zabawek, programów komputerowych czy nawet najnowszego filmu wideo o dziecku Mozarta. Mają oni jednak spostrzeżenia, które mogą okazać się przydatne w pomaganiu dziecku w osiągnięciu pełni potencjału intelektualnego.
Jak rozwija się mózg dziecka?
Od narodzin do 4 roku życia mózg dziecka rozwija się bardzo dynamicznie. W rzeczywistości mózg dziecka osiąga 90% swojej dorosłej wielkości przed pójściem do przedszkola. Ten okres wspaniałego wzrostu stanowi idealne warunki do nauki.
Mózg nie przestaje się jednak rozwijać w wieku 4 lat. Przez całe dzieciństwo i wczesne lata dorosłego życia nadal się organizuje i przebudowuje, stając się coraz bardziej złożony. Niestety, wiedza na temat wczesnego rozwoju mózgu skłoniła wielu rodziców do panicznego myślenia o ilorazie inteligencji swoich dzieci lub zmuszania ich do uczęszczania do "najlepszych przedszkoli".
Jest to klasyczny amerykański problem" - mówi Ross A. Thompson, profesor psychologii na Uniwersytecie Kalifornijskim w Davis - "jak przyspieszyć proces uczenia się". Wielu rodziców wierzy, że jeśli ich dzieci szybko się nauczą, to tak pozostanie. Jednak dzieci uczą się najlepiej w naturalnym tempie. Te, które wykazują wczesne postępy, ustatkują się przed ukończeniem szkoły podstawowej. Inne nadrabiają zaległości".
Thompson twierdzi, że wczesne lata mają znaczenie. "Ale niższe obwody w mózgu muszą być zbudowane przed wyższymi, a zaawansowane umiejętności muszą opierać się na umiejętnościach podstawowych" - mówi.
Emocje napędzają uczenie się
Jedna z tych podstawowych umiejętności obejmuje tworzenie wzorca bliskich relacji, zazwyczaj poprzez wczesne przywiązanie do rodziców i opiekunów. Przywiązanie, które ma kluczowe znaczenie dla rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka, pomaga także budować jego inteligencję.
Zdaniem Daniela J. Siegela, dyrektora Centrum Rozwoju Człowieka w UCLA School of Medicine, bycie uważnym na wewnętrzne życie psychiczne dziecka pomaga w integracji jego rozwijającego się mózgu. Siegel, który bada, jak relacje z innymi wpływają na proces uczenia się, pisze w czasopiśmie InfantMental Health Journal, że bycie uważnym zapewnia mózgowi dziecka "siatkę bezpieczeństwa".
Pat Wolfe, konsultantka edukacyjna i współautorka książki "Building the Reading Brain, PreK-3", mówi: "Bliskie, czułe relacje w całym dzieciństwie są ważne, ale szczególnie wtedy, gdy dziecko jest małe". Jednym ze sposobów nawiązania kontaktu z dzieckiem jest uważne słuchanie i nawiązywanie kontaktu wzrokowego. "Jeśli tylko udajesz, że słuchasz, bo jesteś rozproszony, dzieci bardzo szybko to wyłapują" - mówi Wolfe. Inne sposoby nawiązywania kontaktu to mimika twarzy, ton głosu, gesty i inne sygnały niewerbalne. Wolfe twierdzi, że gdy dziecko jest starsze, jedną z najlepszych rzeczy, jakie można zrobić, jest rozmowa o dniu.
Thompson twierdzi, że więź z tobą pomaga w rozwoju mózgu dziecka, ponieważ neurony łączą się ze sobą dzięki kontaktom społecznym i językowi. Bliskie relacje często motywują także do nauki. "Dzieci zaczynają się interesować nauką, ponieważ jest ona cenna dla osób, które się dla nich liczą" - mówi.
Z drugiej strony, gdy dzieci nie czują się bezpiecznie, ich zdolność uczenia się ulega pogorszeniu.
Migdałek to część mózgu, która reguluje emocje. Kiedy dzieci czują się zagrożone, ciało migdałowate wywołuje reakcję typu "walcz lub uciekaj" - reakcję łańcuchową, która pozwala emocjom przeważyć nad racjonalnym myśleniem poprzez "wyłączenie" części mózgu odpowiedzialnych za myślenie. Wczesny lub długotrwały stres w życiu dziecka może prowadzić do zmian w tej części mózgu, przez co staje się ono bardziej podatne na stres i mniej podatne na naukę. Bliskie, pełne miłości relacje mogą jednak przed tym uchronić.
Doświadczenie kształtuje mózg
"Mózg jest jedynym organem w organizmie, który kształtuje się poprzez doświadczenia" - mówi Wolfe. Obecnie wiemy, że doświadczenia faktycznie zmieniają i reorganizują strukturę i fizjologię mózgu.
Zamiast postrzegać inteligencję dziecka jako dynamiczny proces, rodzice zbyt często myślą o mózgu jako o naczyniu, które można po prostu napełnić wiedzą - mówi Thompson. Ale tak to nie działa, zwłaszcza w przypadku małych dzieci.
"Najlepsza nauka odbywa się poprzez aktywne zaangażowanie" - mówi Thompson. "Dziecko jest zachwycone, gdy liczy groch w kontekście pracy w ogrodzie, odmierza składniki w kontekście pracy nad przepisem lub sortuje gwoździe w kontekście budowania karmnika dla ptaków".
Wolfe zgadza się z tą opinią, twierdząc, że różnorodne doświadczenia edukacyjne w realnym świecie są korzystne dla inteligencji dziecka. Nawet w sklepie spożywczym dzieci mogą się wiele nauczyć, ważąc produkty, czytając etykiety i licząc resztę.
Choć wyeliminowanie telewizji i gier wideo może nie być do końca realne, Wolfe twierdzi, że zbyt wiele czasu spędzanego z takimi mediami przestawia dzieci na tryb receptywny. A to uniemożliwia im bogatą, naturalną interakcję z realnym światem, która jest tak ważna dla rozwoju mózgu dziecka.
IQ Twojego dziecka: Czy potrzebujesz wymyślnych zabawek?
W Centrum Umysłu i Mózgu UC Davis profesor psychologii i specjalistka w dziedzinie poznawania niemowląt Lisa Oakes bada inny aspekt dziecięcej inteligencji. Bada, w jaki sposób niemowlęta kategoryzują i interpretują świat wizualny - badania te każą jej kwestionować dążenie rodziców do podniesienia IQ dziecka za pomocą wymyślnych zabawek.
"Wiemy, że stymulacja jest dobra dla rozwoju mózgu" - mówi Oakes. Prawdopodobnie wiesz, że niemowlęta potrzebują różnych kolorów, faktur i doświadczeń. "Ale to wszystko nie musi znajdować się w jednej zabawce" - mówi Oakes.
Dzięki swoim badaniom dowiedziała się, że niemowlęta są bardziej zainteresowane działaniem zabawki niż efektem, jaki ona wywołuje. Dlatego do nauki dzieci nie potrzebują drogich gadżetów z mnóstwem "dzwonków i gwizdków". Jednak jeśli dana zabawka sprawia rodzicom przyjemność, może ona przynieść korzyści. Dzieje się tak dlatego, że dzieci uczą się również poprzez reakcje rodziców.
Wysiłek i sposób myślenia
Carol Dweck, profesor psychologii na Uniwersytecie Stanforda i autorka książki Mindset: The New Psychology of Success, zbadała jeszcze jeden klucz do budowania inteligencji dziecka. Dzięki 20-letnim badaniom odkryła, że różnice w sposobie myślenia dzieci wpływają na ich motywację do nauki i ostatecznie na wyniki w szkole.
Dweck odkryła, że uczniowie gimnazjum, którzy uważali, że inteligencja jest stała, starali się zachować swój obraz siebie, robiąc tylko to, co już umieli robić dobrze. "Nie chcieli ryzykować swojej cennej etykiety - bycia inteligentnym" - mówi Dweck. Ich sztywny sposób myślenia mógł ostatecznie ograniczyć rozwój ich inteligencji.
Z kolei dzieci o "nastawieniu na rozwój" lubiły wyzwania - nawet jeśli na początku ponosiły porażkę. Myślały o tym, co zrobią inaczej następnym razem, np. jak będą się pilnie uczyć, aby uzyskać lepszy wynik na teście. Dzieci o "ustalonym sposobie myślenia", zapytane o to, co zrobiłyby inaczej, odpowiadały, że uczyłyby się mniej, a nawet rozważałyby oszukiwanie.
"W końcu, jeśli uważasz, że inteligencja jest stała, a osiągasz słabe wyniki, jaki masz wybór?" mówi Dweck.
Dweck zaczęła uczyć dzieci, że mózg jest jak mięsień. Używając go, staje się silniejszy. Tworzy nowe połączenia, a to z czasem może sprawić, że będziemy mądrzejsi. Kiedy Dweck ponownie przebadała uczniów, którzy nauczyli się kierować "nastawieniem na wzrost", ich oceny i nawyki związane z nauką znacznie się poprawiły już po dwóch miesiącach.
Chwalenie za wysiłek
Dweck rozpoczęła swoje badania po tym, jak zobaczyła, że rodzice kładą zbyt duży nacisk na chwalenie "inteligencji" i popychanie swoich dzieci. Wcześnie przekonała się, że pewne rodzaje pochwał przynoszą odwrotne skutki.
Dweck twierdzi, że chwalenie wyłącznie IQ lub inteligencji dziecka może wysyłać sygnał, że inteligencja jest naturalnym darem, a zatem pozostaje poza kontrolą dziecka. Zamiast tego lepiej dać dzieciom do zrozumienia, że do osiągnięcia celu zawsze potrzebna jest ciężka praca.
Jeśli chcesz pochwalić dziecko, pochwal proces, zaangażowanie i strategie, które się sprawdzają. Skup się na nauce, a nie tylko na ocenach. Czy mówisz dziecku: "Łatwe A, wow, jesteś bystry!". Czy raczej pytasz: "Czego się nauczyłeś na tych zajęciach?".
Dweck twierdzi, że dzieci chwalone hojnie za swoje wysokie wyniki w przeszłości mogą być jeszcze bardziej poszkodowane niż dzieci, które zazwyczaj osiągały słabsze wyniki. "Dzieci, które osiągnęły najlepsze wyniki, myślą, że nie powinny się wysilać, że to jest dla głupków. Mamy tu do czynienia z fałszywą obietnicą: Jesteś taki mądry, że wszystko samo do ciebie przyjdzie". A kiedy sukcesy w nauce nie przychodzą same, niektóre dzieci mogą się obawiać, że nie są już tak zdolne, jak im się kiedyś wydawało, i tracą motywację do nauki.
Oczywiście każdy z nas ma pewne naturalne zdolności - mówi Dweck. "Ale to, że niektórzy mają bardziej naturalne zdolności, nie oznacza, że inni też nie mogą się ich nauczyć".
"Rodzice powinni doceniać naukę, postępy, wysiłek, odporność" - mówi Dweck. "Ich dzieci zabiorą to ze sobą i będą się tym cieszyć przez całe życie".
