Eksperci dyskutują o tym, czy substancje chemiczne w naszym środowisku mają związek z ryzykiem zachorowania na raka piersi.
Pestycydy. Tworzywa sztuczne. Kosmetyki. Dezodoranty. Naczynia kuchenne. Meble odporne na plamy. Komputery.
Co łączy te wszystkie pozornie niepowiązane ze sobą przedmioty?
W tym czy innym czasie podejrzewano, że wszystkie one zwiększają ryzyko zachorowania na raka piersi.
Należy zauważyć, że większość badaczy zgadza się, że nie ma solidnych dowodów na istnienie związku między tymi - lub innymi podobnymi czynnikami środowiskowymi - a ryzykiem zachorowania na raka piersi.
Niepokojące jest jednak to, że wiele osób uważa, że to tylko kwestia czasu, zanim połączymy naukowe punkty i zobaczymy obraz zwiększonego ryzyka.
"To prawda, że nie mamy bezpośrednich powiązań. Mamy jednak kompilację badań epidemiologicznych, badań hodowli komórkowych i danych z badań na zwierzętach, które są spójne i moim zdaniem zbliżają się do siebie, aby pokazać nam, że niektóre z czynników, na które kobiety są narażone na co dzień, mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi" - mówi dr Janet Gray, profesor i przewodniczący wydziału psychologii w Vassar College. Gray, wraz z ekspertami z University of Pittsburgh Cancer Institute, opracowała niedawno raport na temat tego, co do tej pory wiemy o związkach środowiska z rakiem piersi.
Gray twierdzi, że choć może nie ma żadnego "dymiącego pistoletu", który wskazywałby na jeden obszar zainteresowania, czy nawet jedną substancję chemiczną, to jej zdaniem zaczyna przybywać dowodów wskazujących na to, że stałe, osobiste narażenie na niskie poziomy wielu różnych substancji chemicznych ma znaczenie.
"To, co jest naprawdę nowe w tej dziedzinie", mówi Gray, to fakt, że "wreszcie ludzie zaczynają zwracać uwagę na interakcje - i na to, że narażenie na niskie dawki wielu różnych substancji chemicznych może dać efekt podobny do narażenia na dużą dawkę jednej substancji chemicznej".
?
Nasze narażenie na chemikalia
Na jak wiele substancji chemicznych jesteśmy regularnie narażeni? Według Richarda Wilesa, starszego wiceprezesa Environmental Working Group (EWG), więcej niż można sobie wyobrazić.
Informuje on, że w ramach trwającego projektu monitorowania EWG, w którym regularnie bada się krew, krew pępowinową, mocz i mleko matki 72 dorosłych osób, wykryto do tej pory obecność 455 substancji chemicznych, które nie powinny znajdować się w organizmie.
"Gdybyś miał jedną lub dwie, powiedziałbyś, że to nic wielkiego. Ale nie można powiedzieć, że całe 455 substancji nie ma szkodliwego wpływu na organizm. To po prostu nie wydaje się prawdopodobne" - mówi Wiles.
Ponadto, jak donosi, niedawne badanie przeprowadzone przez EWG wśród około 2300 Amerykanów wykazało, że przeciętny dorosły jest codziennie narażony na kontakt ze 126 substancjami chemicznymi - tylko podczas stosowania produktów higieny osobistej.
"Jedna na 13 kobiet jest codziennie narażona na działanie znanego lub prawdopodobnego czynnika rakotwórczego, a jedna na 24 kobiety - czyli łącznie 4,3 miliona - jest narażona na działanie składników produktów higieny osobistej, które są znanymi lub prawdopodobnymi toksynami wpływającymi na rozrodczość i rozwój" - mówi Wiles.
Ale czy to oznacza, że istnieje bezpośrednia droga środowiskowa od narażenia na chemikalia do raka piersi?
"Czy istnieje bezpośredni związek między stosowaniem tych produktów a rakiem piersi?" - pyta dr Julia Smith. "Nie. Istnieją jednak poważne naukowe podejrzenia, że niektóre substancje chemiczne znajdujące się w środowisku, w tym te używane w kosmetykach i innych środkach higieny osobistej, mogą zwiększać ryzyko, zwłaszcza w przypadku dużego narażenia przed 25 rokiem życia". Smith jest dyrektorem badań przesiewowych i profilaktyki raka piersi oraz programu Lynne Cohen Breast Cancer Preventive Care Program w NYU Cancer Institute i Bellevue Medical Center w Nowym Jorku.
Jak rozwija się rak piersi
Choć granice między atakami środowiskowymi a rakiem piersi mogą być nieco zamazane, zrozumienie nieco więcej na temat tego, jak powstaje rak piersi, pozwala skupić się przynajmniej na niektórych podejrzeniach.
Jak wyjaśnia Smith, rak piersi nie pojawia się z dnia na dzień, ani nawet w wyniku jednego kontaktu z substancją chemiczną. W rzeczywistości jest to długi i żmudny proces, który zaczyna się na wiele lat przed odkryciem guzka w piersi.
"Problemy zwykle zaczynają się, gdy coś szwankuje w tkance piersi na poziomie komórkowym wiele lat wcześniej" - mówi Smith.
Każda zdrowa komórka w naszym organizmie przechodzi przez cykl życia, który obejmuje wzrost i podział - proces znany jako mitoza. Proces ten, mówi Smith, jest kontrolowany przez wiele czynników. Obejmują one szereg genów, które nakazują komórkom rosnąć i tych, które nakazują im przestać rosnąć.
Jeśli wydarzy się coś, co zakłóci ten proces, komórki mogą zacząć rosnąć poza kontrolą - mówi Smith.
"Z czasem komórki te łączą się, tworząc guz - guzek, który można znaleźć w piersi" - mówi Smith.
Co to wszystko ma wspólnego ze środowiskiem? Wielu lekarzy uważa, że kontakt z pewnymi substancjami chemicznymi może uszkodzić jeden lub więcej genów "kontrolnych", uruchamiając w ten sposób proces nowotworowy.
"Nie mamy jeszcze jednoznacznych dowodów na to, że tak właśnie się dzieje, ale jest to jedna z możliwości" - mówi Smith.
Chociaż choroba może zaatakować niemal każdą kobietę, eksperci uważają, że najbardziej zagrożone są młode kobiety - między okresem dojrzewania a 25 rokiem życia.
Dlaczego? W tym okresie rozwija się tkanka piersi, która - jak mówi Smith - jest najbardziej podatna na wpływy zewnętrzne.
Smith mówi lekarzowi, że kobiety nie zauważą efektów od razu. Ale narażenia, które występują w tych wczesnych latach, mogą zapoczątkować efekt domina w aktywności komórkowej, który w końcu może doprowadzić do powstania raka piersi.
Jest to ten sam sposób myślenia, który doprowadził badaczy do wniosku, że uszkodzenia komórek powstałe w wyniku oparzenia słonecznego przed 17 rokiem życia rozpoczynają proces, który dziesiątki lat później może zakończyć się śmiertelnym rakiem skóry - czerniakiem.
Rola genetyki
Choć każda kobieta ma przynajmniej potencjał, by ulec wpływom środowiska, nie każda się na to zdecyduje. Co sprawia, że jest inaczej? Nasza genetyka - indywidualny plan, który określa, jak powinna działać każda komórka naszego ciała.
"Wewnątrz każdej komórki znajduje się cały nasz materiał genetyczny - całkowita liczba genów pochodzących od obojga rodziców" - mówi Smith. Geny, które są "wyrażone", to te, które widzimy - na przykład niebieskie oczy lub brązowe włosy.
Jednak to, co widzimy, to tylko niewielka część naszego genetycznego makijażu. Większość z tego, co znajduje się w naszych komórkach, jest "niewyrażona" - w tym ryzyko wystąpienia pewnych chorób.
I chociaż istnieją pewne wyraźne powiązania genetyczne z rakiem piersi, które kobieta może odziedziczyć, grupa ta stanowi stosunkowo niewielki segment populacji chorych na raka piersi.
To, co prawdopodobnie dotyczy znacznie większej liczby z nas, mówi Smith, to predyspozycja genetyczna - gen, który leży uśpiony w naszym organizmie, a który, obudzony przez jakieś okoliczności, zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi.
"Kiedy gen zostanie obudzony, zaczyna się wyrażać - i ta ekspresja może spowodować zmiany w komórkach, które ostatecznie prowadzą do raka" - mówi Smith.
Wiele osób uważa, że to właśnie narażenia środowiskowe - w tym substancje chemiczne - mogą obudzić przynajmniej niektóre z tych uśpionych genów i wprowadzić kobietę na ścieżkę komórkową prowadzącą do raka piersi.
Zmniejszanie ryzyka: Co mogą zrobić kobiety
Choć nie możemy zmienić naszej genetyki, eksperci twierdzą, że do pewnego stopnia możemy kontrolować nasze środowisko.
Eksperci twierdzą, że jeśli chodzi o raka piersi, o wiele większym problemem jest narażenie na działanie substancji zwanych "substancjami zaburzającymi gospodarkę hormonalną". Są to substancje chemiczne i produkty uboczne, które po wdychaniu, spożyciu lub wchłonięciu przez skórę mogą naśladować działanie estrogenu w organizmie lub powodować, że estrogen działa w sposób odbiegający od normy.
Ponieważ to właśnie estrogeny mogą powodować wzrost wielu nowotworów, Gray twierdzi, że wszystko, co zakłóca metabolizm estrogenów, może potencjalnie zaszkodzić.
Te substancje chemiczne powodują "potrójną siłę rażenia" - podnoszą poziom estrogenu, zmieniają metabolizm komórek i wpływają na szlaki zwiększające ryzyko zachorowania na raka" - mówi Gray.
Antyperspiranty a rak piersi
Według badań opublikowanych niedawno w Journal of Applied Toxicology, Philippa Darbre z University of Reading w Anglii, badaczka nowotworów twierdzi, że istnieje coraz więcej dowodów na to, że aktywny składnik antyperspirantów na bazie aluminium może naśladować estrogen w organizmie.
Jednocześnie w raporcie opublikowanym w 2004 r. przedstawiciele National Cancer Institute stwierdzili, że "nie ma jednoznacznych badań" łączących stosowanie antyperspirantów i dezodorantów pod pachami z rakiem piersi.
American Cancer Society (ACS) twierdzi, że większość badań nad związkami środowiska z rakiem piersi pozostaje niepotwierdzona, a badania łączące stosowanie dezodorantów z rakiem piersi są słabe.
Rzeczniczka ACS, dr Elizabeth Ward, powiedziała wcześniej lekarzowi, że nie ma wielu dowodów na to, że jakiekolwiek narażenie środowiskowe ma duży wpływ na ryzyko zachorowania na raka piersi. Zwróciła uwagę, że badania nad pestycydami, o których wiadomo, że naśladują estrogen, nie wykazały związku między narażeniem na nie a rakiem piersi.
"Jest to temat, który nadal jest przedmiotem badań i ważne jest, aby go dalej badać" - mówi. "Nie ma jednak mocnych dowodów na istnienie związku [między ryzykiem raka piersi] a narażeniem na zanieczyszczenia środowiskowe".
Smith udziela następującej rady: "W życiu trzeba zaakceptować fakt, że jest wiele rzeczy, których nie wiemy - i po prostu trzymać się jak najbliżej naturalnego stanu życia. Ograniczaj, gdzie się da, i minimalizuj ryzyko, kiedy się da, we wszystkich dziedzinach życia".
Aby pomóc wszystkim kobietom w dokonywaniu bardziej inteligentnych wyborów dotyczących stylu życia, pielęgnacji ciała i środowiska, Gray i jej koledzy z Vassar oraz University of Pittsburgh Cancer Institute stworzyli edukacyjną płytę CD, którą można zamówić na ich stronie internetowej (www.erbc.vassar.edu).
Ponadto organizacja Environmental Working Group oferuje internetową bazę danych około 14 000 produktów higieny osobistej, które zostały sklasyfikowane pod względem zawartości zanieczyszczeń chemicznych.
